برساخت سوژه دینی در گفتمان‌های سینمای دینی پس از انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه علوم‌اجتماعی دانشگاه اصفهان

3 استادیار گروه علوم‌اجتماعی دانشگاه اصفهان

4 استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت‌مدرس

چکیده

پیامد انقلاب اسلامی به‌مثابة رخدادی سیاسی، موجی از تلاش‌ها برای دینی‌سازی و اسلامی‌کردن زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و هنری به‌شمار می‌آید. یکی از حوزه‌هایی که در ساخت فرهنگی به‌طور کل و سراسری متحول شد و ساخت نهادی آن استحاله یافت، نهاد سینماست. در این پژوهش، در چارچوب الگوی برساختی و از منظری گفتمانی، ضمن انتخاب هدفمند 44 فیلم‌ سینمای دینی پس از انقلاب به روش تحلیل گفتمان انواع سوژة دینی و مکانیسم‌های برساخت این سوژه واکاوی و تحلیل شد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد مکانیسم‌های برساخت سوژة دینی شامل مکانیسم استعلا، مکش، پالایش و طرد است. در گفتمان سینمای دینی شاهد تکثر سوژگانی نیستیم و سوژه‌ها فضای محدودی برای عاملیت دارند. در این میان، نیروهای ساختاری پیوسته به عاملیت سوژه‌ها حمله می‌کنند. در سینمای دینی، از این حیث شاهد تخاصمی اساسی نیستیم، بلکه نوعی قبض و بسط گفتمانی حادث می‌شود؛ به این معنا که بنا به اقتضاهای سیاست‌گذاری و تحولات زمینه‌ای، برخی تفاسیر دین و برساخت مدل‌های دینداری مرجح شده و سوژه‌هایی، که طیف و تنوع آن‌ها بسیار محدود است، عرصة سخنگویی یافته‌اند، اما سوژه‌های برون از چارچوب ایدئولوژیک مسلط قادر به هژمونیک‌شدن نیستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Construction Of Religious Subject In Transcendental Cinematic Discourses After Iran Islamic Revolution

نویسندگان [English]

  • Arash Hasanpour 1
  • vahid ghasemi 2
  • ehsan aghababaei 3
  • Mohammad Rezaei 4
  • Ali rabbani 2
1 Department of Social Sciences, Faculty of Literature and Human Sciences, Isfahan University, Isfahan, Iran
2 Department of Social Sciences, Faculty of Literature and Human Sciences, Isfahan University, Isfahan, Iran
3 Department of Social Sciences, Faculty of Literature and Human Sciences, Isfahan University, Isfahan, Iran
4 Department of cultural studies, , Tehran, Iran
چکیده [English]

The consequence of the Islamic Revolution as a political event was a wave of efforts to Islamize social, cultural and artistic backgrounds and making them sound religious. One of the areas that has significantly changed in the creation of culture in general and its institutional construction was transformed was the phenomenon of cinema. In this study, with the study of the forty four sample of the works of religious cinema after the revolution with the method of discourse analysis and discursive semantics, it has been tried to answer the following questions: what are the discourses of religious cinema after the revolution and what they have in discourse formulation and context. The results of this study show that, after the Islamic Revolution, cinematic texts have been found in five discourses of the Islamic Revolution, Sacred Defense, escaping urbanization and favoring life in villages, individuality, tolerance, pluralism and return. These discourses have, in turn, arranged their ideal and normal object as the sacredly revolutionary subject, the place of meaning, individualist, tolerant, and responsible truthful believer.Moreover, there are some overlaps regarding common denominators between the discourses of the Islamic Revolution and the Sacred Defense, urbanization and favoring life in village as well as the return. In the discourse of religious cinema, we do not see plurality of subjects and they have a limited space for functionality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse
  • Religious
  • Cinema
  • Islamic
  • Revolutionary
  • آقابابایی، احسان (1391)، سوژه، میل و ایدئولوژی، مطالعة موردی پنج فیلم سینمای ایران در دهة 40 و 50، رساله دورة دکتری جامعه‌شناسی. گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان.
  • باهنر، ناصر و عبدالرسول علم‌الهدی (1392)، «هنجارهای عفاف و حجاب اسلامی در سیما و سینما؛ تحلیل تطبیقی سیاست‌ها»، فصلنامة مطالعات فرهنگ و ارتباطات، سال چهاردهم، شمارة 21: 59-77.
  • بر، ویوین (1395)، در کتاب تحلیل گفتمان سیاسی؛ امر سیاسی به‌مثابة یک برساخت گفتمانی، گردآوری و ترجمة امیر رضایی‌پناه، سمیه شوکتی مقرب، تهران: انتشارات تیسا.
  • بشیریه، حسین (1391) در کتاب میشل فوکو: فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، دریفوس، هیوبرت و پل رابینو، تهران: نشر نی.
  • حسن‌پور، آرش و علیرضا شجاعی‌زند، (1393)، «گونه‌شناسی دینداری جوانان شهر اصفهان»، فصلنامة جامعه‌شناسی کاربردی، شمارة 4: 17-39.
  • خمینی، روح‌الله (1379) صحیفه امام خمینی، جلد 21، انتشارات مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی
  • زاهدی، تورج (1384)، نگاهی به سینمای معناگرای ایران، تهران: انتشارات بنیاد سینمای فارابی.
  • شجاعی‌زند، علیرضا (1384)، «مدلی برای سنجش دینداری در ایران»، مجلة جامعه‌شناسی ایران، دورة ششم، شمارة 1: 34-66.
  • فرقانی، محمدمهدی، اکبرزاده، سید جمال­الدین (1390) «ارائه‌ی مدلی برای تحلیل گفتمان انتقادی فیلم». مجله مطالعات فرهنگ و ارتباطات، سال دوازدهم، شماره شانزدهم، زمستان، صص 158 تا 129.
  • فرکلاف، نورمن (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمة پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
  • دریفوس، هیوبرت و پل رابینو (1392)، میشل فوکو: فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ترجمة حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
  • فوکو، میشل (1389)، «سوژه و قدرت» در کتاب میشل فوکو: فراسوی ساخت‌گرایی و هرمنوتیک، نوشتة هیوبرت دریفوس و پل رابینو، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
  • مهدی‌زاده، سید محمد (1387) رسانه‌ها و بازنمایی، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، چاپ اول، تهران.
  • یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس، (1391)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
    • Naficy, H. (2012), A Social History of Iranian Cinema, Volume 3: The Islamicate Period, 1978–1984, Durham: Duke University Press.