ادراک و تجربۀ زیستۀ زائران پیادۀ ایرانی در عراق (مورد مطالعه: پیاده‌روی اربعین آذر ۱۳۹۳- عراق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعه‌شناسی، گروه جامعه‌شناسی گردشگری، پژوهشکدة گردشگری جهاد دانشگاهی

چکیده

از دیرباز و هم‌زمان با رشد گردشگری در دهه‌های اخیر، زیارت و سفرهای زیارتی داخلی و خارجی در ایران یکی از فعالیت‌های مذهبی بوده و استقبال زیادی از آن شده است. زیارت پیادة اربعین یکی از اشکال نوظهور سفر زیارتی است که پیش از این ایرانیان توجه زیادی به آن نداشته‌اند؛ به همین دلیل پژوهش‌های تجربی، به‌ویژه از منظر جامعه‌شناختی در این زمینه انجام نشده یا هنوز منتشر نشده است. مقالة حاضر با اتکا به رویکرد کیفی و با تحلیل مصاحبه‌هایی که با ۳۶ زائر پیادة زن و مرد ایرانی در مسیر نجف به کربلا انجام شده، درصدد واکاوی ادراک و تفسیر این زائران از تجربة زیستة خود از این سفر است. پس از تحلیل داده‌های کیفی، سه مضمون اصلی شناسایی شد:

تجربة تعلیق امر مادی؛
رنج مقدس؛ به مثابة مولد معنا؛
برانگیزانندگی عاطفی مناسک جمعی زیارت.

این مقولات اصلی شامل شش مقولة فرعی بودند، از جمله: تعلیق عقلانیت ابزاری، به‌تعلیق درآمدن نظم سلسله‌مراتبی قشربندی اجتماعی، ادراک امر قدسی و غیبی، چشمداشت پاداش، احساس تعلق هویتی به اجتماع مذهبی با بازسازی تجربة تاریخی رنج‌آلود و اعلان عملی باور به عقیدة مذهبی با بازسازی تجربة تاریخی رنج‌آلود. مقولة فرعی «تعلیق عقلانیت ابزاری» نیز خود شامل دو جزء بود: اختیار وانهاده و بازتفسیر امنیت. در انتها دربارة این یافته‌ها بحث، و دلالت‌های عملی مرتبط ارائه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Iranian on-foot pilgrims' lived experience in Iraq

نویسنده [English]

  • Neda Razavizadeh
چکیده [English]

از دیرباز و نیز هم‌زمان با رشد گردشگری در دهه‌های اخیر، زیارت و سفرهای زیارتی داخلی و خارجی در ایران یکی از فعالیت‌های مذهبی بوده که از استقبال شایان توجهی برخوردار شده است. زیارت پیاده‌ی اربعین، یکی از اشکال نوظهور سفر زیارتی است که پیش‌تر با این وسعت مورد توجه و اقبال ایرانیان نبوده است. به همین سبب پژوهش‌های تجربی، به ویژه از منظر جامعه‌شناختی در این زمینه انجام نشده یا هنوز منتشر نشده است. مقاله‌ی حاضر با اتکا به رویکرد کیفی و با تحلیل مصاحبه‌هایی که با ۳۶ زائر پیاده‌ی زن و مرد ایرانی در مسیر نجف به کربلا انجام شده، در صدد برآمده ادراک و تفسیر این زائران را از تجربه‌ی زیسته‌ی خود از این سفر واکاوی کند. پس از تحلیل داده‌های کیفی، سه مضمون اصلی شناسایی شد: (۱) تجربه‌ی تعلیق امر مادی، (۲) رنج مقدس؛ به مثابه‌ی مولد معنا ، (۳) برانگیزانندگی عاطفی مناسک جمعی زیارت. این مقولات اصلی شامل شش مقوله‌ی فرعی بودند، از جمله: تعلیق عقلانیت ابزاری، به تعلیق درآمدن نظم سلسله‌مراتبی قشربندی اجتماعی، ادراک امر قدسی و غیبی، چشمداشت پاداش‌، احساس تعلق هویتی به اجتماع مذهبی با بازسازی تجربه‌ی تاریخی رنج‌آلود، اعلان عملی باور به عقیده‌ی مذهبی با بازسازی تجربه‌ی تاریخی رنج‌آلود. مقوله‌ی فرعی «تعلیق عقلانیت ابزاری » نیز خود شامل دو جزء بود: اختیار وانهاده و بازتفسیر امنیت. در انتها این یافته‌ها مورد بحث قرارگرفته و دلالت‌های عملی مرتبط ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pilgrimage
  • Religious tourism
  • ritural
  • on-foot pilgrimage
  • sociology of pilgrimage

مراجع

  • ادگار، اندرو (۱۳۸۷)، آیین در مفاهیم بنیادی نظریة فرهنگی، اندرو ادگار، پیتر سج‌ویک (ویراستار)، ترجمة مهران مهاجر، محمد نبوی، تهران، نشر آگه.
  • اوحدی، سعید، (۱۳۹۳)، سالانه دو میلیون زائر ایرانی به عتبات و عالیات اعزام می‌شوند، ایرنا، بازیابی ۳ فروردین، ۱۳۹۶، از http://www8.irna.ir
  • برمر، توماس اس (۱۳۹۲)، «فضاهای مقدس و مکان‌های گردشگری»، در تیموتی، دالن جی و السن، دانیل اچ. (ویراستار)، گردشگری، دین و سفرهای معنوی، ترجمه محمد قلی‌پور و احسان مجیدی فرد، تهران، جامعه‌شناسان.
  • جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۴)، ادب فنای مقربان- جلد اول: شرح زیارت جامعة کبیره، قم: اسراء.
  • حکیم، سید محمدحسن (۱۳۹۰)، «مفهوم‌شناسی زیارت در فرهنگ اسلامی»، حدیثواندیشه، شمارة 10 و 11: ۲۲۷ – ۲۴۰.
  • دورکیم، امیل (۱۳۸۳)، صور بنیانی حیات دینی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
  • دیگانس، جاستین (۱۳۹۲)، «زیارت دینی و سکولار»، در تیموتی، دالن جی. و السن، دانیل اچ (ویراستار)، گردشگری، دین و سفرهای معنوی، ترجمه محمد قلی‌پور و احسان مجیدی فرد، تهران، انتشارات جامعه‌شناسان.
  • سلیمانیه، مهدی (۱۳۹۴)، اربعین؛ منظری اجتماعی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
  • شریعتی مزینانی، سارا و غلامرضاکاشی، شیما (۱۳۹۴)، «سیالیت و مناسک دینی (مطالعه موردی زیارت مزار سهراب سپهری)»، مجلة تحقیقات فرهنگی ایران، شمارة 31: ۶۱-۹۷.
  •  صمدانیان، محسن و عادل‌فر، نازیلا (۱۳۹۴)، «زیارت در ادیان و بررسی فواید و آفات آن»، سراج منیر (دانشگاه علامه طباطبایی)، ۶ شمارة 20: 119- 148.
  • طالبی، ابوتراب و براق علی‌پور، الهه (۱۳۹۴)، «گونه شناسی زیارت و دین‌داری زائران معناکاوی کنش زیارت زائران امام رضا (ع)»، علوم اجتماعی، شمارة ۶۹: ۷۸ – ۱۰۹.
  • فلاناگان، ک (۱۳۹۴)، آیین در فرهنگ علوم اجتماعی (با تأکید بر مفاهیم دینی)، ترجمه محمد قلی‌پور، مریم ابراهیمی،‌ ثمین نیازی، مشهد، شاملو: ۴۲۵-۴۲۶.
  • کلبر، لوتز (۱۳۹۲)، «الگوهای سفر از سفرهای زیارتی قرون وسطی تا سفرهای مجازی دوران پست‌مدرن، در تیموتی، دالن جی و السن، دانیل اچ (ویراستار)، گردشگری، دین و سفرهای معنوی، ترجمه محمد قلی‌پور و احسان مجیدی فرد، تهران، انتشارات جامعه‌شناسان.
  • کوهن، اریک (۱۳۹۲)، «گردشگری دینی به‌عنوان یک تجربه آموزشی»، در تیموتی، دالن جی و السن، دانیل اچ (ویراستار)، گردشگری، دین و سفرهای معنوی، ترجمه محمد قلی‌پور و احسان مجیدی فرد، تهران، انتشارات‌جامعه‌شناسان.
  • همیلتون، ملکوم (۱۳۸۷)، جامعه‌شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: ثالث.
  • یوسفی، علی و همکاران (۱۳۹۱)، «پدیدارشناسی تجربی زیارت امام رضا (ع)»، مجلةمطالعاتاجتماعیایران، شمارة ۳ و ۴: ۱۸۰-۱۹۸.
  • نتایج آمارگیری از گردشگران ملی، سال‌های 1391، 1392 و 1393، https://www.amar.org.ir
    • Limited to actual Haj, General Authority for Statistics, Kingdom of Saudi Arabia, Retrieved March 8, 2017, from https://www.stats.gov.sa/en/28.
    • Hajj Statistics 1437 H (2016), General Authority for Statistics, Kingdom of Saudi Arabia, Retrieved March 8, 2017, from https://www.stats.gov.sa/sites/default/files/hajj_1437_en.pdf.
    • Christia, F., Dekeyser, E. and Knox, D. (2016), To Karbala: Surveying Religious Shi'a from Iran and Iraq (October 20, 2016). MIT Political Science Department Research Paper No. 2016-39. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2885347 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2885347
    • Collins-Kreiner, N., and Gatrell, J. D. (2006), “Tourism, Heritage and Pilgrimage: The Case of Haifa's Bahá'í Gardens”, Journal of Heritage Tourism, No. 1: 32–50.
    • Collins-Kreiner, N. (2010a), “Researching Pilgrimage: Continuity and Transformations”. Annals of Tourism Research, No. 2: 440–456.
    • Collins-Kreiner, N. (2010b), “Current Jewish Pilgrimage Tourism: Modes and Models of Development”, Turizam: Znanstveno-Stručni Časopis, No.3: 259–270.
    • Eade, J. (1992), “Pilgrimage and Tourism at Lourdes, France”, Annals of Tourism Research, No. 1: 18-32.
    • MacCannell, D. (1976), The Tourist: A New Theory of the Leisure Class, University of California Press.
    • Olsen, D. H., and Guelke, J. K. (2004), “Nourishing the Soul: Geography and Matters of Meaning”. In World Minds: Geographical Perspectives on 100 Problems. Springer Netherlands.
    • Rinschede, G. (1992), “Forms of Religious Tourism”, Annals of Tourism Research, No. 1:  51–67.
    • Sharpley, R. (2009), “Tourism, Religion and Spirituality”. In Jamal, T., and Robinson, M. (Eds.), The SAGE Handbook of Tourism Studies. Sage, pp. 237–253.
    • Smith, V. L. (1992), “Introduction: The Quest in Guest”, Annals of Tourism Research, No. 1: 1–17.
    • Taheri, B. (2016), “Emotional Connection, Materialism, and Religiosity: An Islamic tourism experience”, Journal of Travel & Tourism Marketing, No. 7: 1011-1027.
    • Vilaça, H. (2010), “Pilgrims and Pilgrimages: Fátima, Santiago de Compostela and Taizé”. Nordic Journal of Religion and Society, No. 2: 137–155.
    • Vukonić, B. (2010), “Chapter 3 Do We Always Understand Each Other”, In Tourism in the Muslim world Scott, N., & Jafari, J. (Eds.), Emerald Group Publishing Limited, pp. 31–45.
مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران
دوره 6، شماره 4
دی 1396
صفحه 595-631

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار