دانشگاه‌ها و فقدان جامعه‌پذیری سازمانی در ایران؛ با تأکید بر دوره پهلوی دوم

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه جامعه‌شناسی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

10.22059/jisr.2025.386500.1564

چکیده

دانشگاه‌های شهر تهران در طول دوران سلطنت پهلوی دوم همواره صحنه اعتراض و درگیری بوده‌اند و دانشجویان به اشکال مختلف نارضایتی خود را از وضعیت موجود نشان می‌دادند. غالبا دلیل اصلی این نارضایتی، انسداد و خفقان سیاسی‌ای عنوان می‌شد که راه را بر مشارکت و اظهار نظر سیاسی بسته بود. اما اعتراضات دانشجویی در این دوران ابعاد و لایه‌های دیگری نیز دارد که به انسداد سیاسی قابل تقلیل نیست.
هدف این مقاله این است که با روش مطالعه اسنادی نشان دهد که یکی از علل مهم برپایی اعتراضات دانشجویی، فقدان جامعه‌پذیری نهادی/سازمانی مناسب بوده است.
به نحوی که در بسیاری از موارد، دانشجویان برای زیر پا گذاشتن قواعد و ضوابط عمومی دانشگاه دست به اعتراض می‌زدند تا مقررات کلاس‌ها و نحوه برگزاری امتحانات را به شکل دلخواه خود تغییر دهند. به عبارت دیگر، مخدوش شدن مرز بین امر سیاسی و امر صنفی باعث می‌شد دانشجویان هر شکلی از اعتراض به نظم دانشگاه را مشروع بدانند و خود را ‌در برهم زدن نظم محق قلمداد کنند و مسئولین دانشگاه نیز توان مدیریت چنین سطحی از تنش را نداشتند.
بر این اساس، اعتراضات دانشجویی در آن مقطع زمانی لزوما ناشی از انسداد سیاسی و تلاش برای برون‌رفت از بن‌بست ناشی از توسعه نامتوازن نبود و حداقل بخشی از این اعتراضات، از دل بی‌هنجاری سازمانی حاکم بر دانشگاه‌ها برمی‌آمد.    

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Universities and the Lack of Organizational Socialization in Iran; With Emphasis on the Second Pahlavi Period

نویسنده [English]

  • Abbas Khorshidnam
Sociology Department, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution, Tehran, Iran
چکیده [English]

During the reign of Pahlavi II, the universities of Tehran have always been the scene of protests and conflicts, and students showed their dissatisfaction with the existing situation in various ways. Often, the main reason for this dissatisfaction was political obstruction and suffocation, which closed the way to political participation and expression. However, student protests in this era have other dimensions and layers that cannot be reduced to political obstruction.
The aim of this article is to show, through the method of document study, that one of the important causes of student protests was the lack of appropriate institutional/organizational socialization.
in many cases, students protested to violate the general rules and regulations of the university in order to change the rules of classes and the way exams were held in their own way. In other words, the blurring of the line between politics and trade unionism caused students to consider any form of protest against university order legitimate and to consider themselves justified in disrupting order, and university officials were unable to manage such a level of tension.
 Accordingly, student protests at that time were not necessarily caused by political obstruction and an attempt to break the deadlock caused by unbalanced development, and at least part of these protests stemmed from the organizational anomie prevailing in universities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • University
  • Organizational socialization
  • Pahlavi II
  • Institutionalism
  • Bureaucracy

مراجع

افخمی، مهناز (گرداورنده). (بی تا). مجموعه پروژه تاریخ شفاهی. مریلند: بنیاد مطالعات ایران.
امجدی، جلیل (1395). مجید شریف واقفی. تهران: انتشارات سوره مهر.
بوردیو، پیر (1397). درباره دولت؛ کلاس­های کالج فرانسه (1992-1989). ترجمه سروش قرایی. تهران: نشر مولی.
جیرانی، هوشنگ (1399). درامدی بر جنبش دانشجویی در ایران (1357-1320). تهران: نشر خزه.
دانایی، محمدحسین (1398). دوران دانشکده. تهران: نشر اطلاعات.
دلال رحمانی، محمدحسین (1402). از نابهنگامی حیات تا سترون‌سازی خیال؛ مطالعه‌ای جامعه‌شناختی در ادبیات داستانی ایران. تهران: نشر ققنوس.
رفیع، جلال(1388). از دانشگاه تهران تا شکنجه گاه ساواک. تهران: نشر موزه عبرت ایران.
زرشناس، شهریار (1393). جنبش دانشجویی در ایران. تهران: دفتر نشر معارف.
ساعی، علی و بابائی، حمیدرضا (1403). تحلیل تاریخی تطبیقی مدرنیته سیاسی در ایران (1320-1285). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 13 (3): 367-345.  10.22059/jisr.2024.372684.1486
سحابی، عزت­الله (1388). نیم قرن خاطره و تجربه. تهران: نشر فرهنگ صبا.
ضیاء ظریفی، ابوالحسن (1395). سازمان دانشجویی دانشگاه تهران، نگاهی دیگر به پیشینه مبارزات دانشجویی در ایران 1332-1320 شمسی. تهران: نشر شیرازه.
عبدی، عباس (1393). جنبش دانشجویی پلی­تکنیک تهران (دانشگاه امیرکبیر) از 1338 تا 1357. تهران: نشر نی.
غفاری، غلامرضا (1403). مسئله اعتماد اجتماعی و چالش حکمرانی در ایران معاصر. فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 13 (4): 494-469 . 10.22059/jisr.2024.386485.1563
فوکویاما، فرانسیس (1397). نظم و زوال سیاسی. ترجمه رحمن قهرمان­پور. تهران: نشر روزنه.
کریمیان، علیرضا (1381). جنبش دانشجویی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
ماهیدشتی، میثم؛ زاهدی مازندرانی، محمدجواد و ساجدی، عبدالله (1402). نقش روشنفکران در تحولات اجتماعی ایران بین سال‌های 1342 تا 1357. مطالعات و تحقیقات اجتماعی ایران، 12(1): 47-64.
میثمی، لطف­الله (1378). از نهضت آزادی تا مجاهدین. تهران: نشر صمدیه.
نبوی، نگین (1388). روشنفکران و دولت در ایران؛ سیاست، گفتار و تنگنای اصالت. ترجمه حسن فشارکی. تهران: نشر شیرازه کتاب و پردیس دانش.
نخعی، هادی (1395). مرور توصیفی-تحلیلی پنجاه سال جنبش دانشجویی ایران (1395-1309). تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
نیکفر، محمدرضا (1399). چپ ایرانی. نشریه علوم انسانی و اجتماعی آزادی اندیشه. 9، 88-57
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1380). اسنادی از جنبش دانشجویی در ایران (1329- 1357ش). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
هانتینگتون، ساموئل (1397). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر علم.
یزدی، ابراهیم (1383). جنبش دانشجویی در دو دهه (1340-1320). تهران: نشر قلم.
Abdi, A. (2014). Tehran Polytechnic (Amirkabir University) student movement from 1959 to 1978. Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
Afkhami, M. (n.d). The Oral History Collection, the Foundation for Iranian Studies. (In Persian)
Amjadi, J. (2016). Majid Sharif Vaghefi. Tehran: Sure-ye Mehr Publishing. (In Persian)
Bourdieu, P. (2018). On the State: Lectures at the Collège de France, 1989 – 1992. Translated by: S. Ghoraei. Tehran: Mowla Publishing. (In Persian)
Dalal Rahmani, M. (2023). From the untimeliness of life to the sterilization of imagination; a sociological study of Iranian fiction. Tehran: Ghoghnous Publishing. (In Persian)
Danaei, M. (2019). Facuty Period. Tehran: Ettela’at Publishing. (In Persian)
Fukuyama, F. (2018). Political Order and Political Decay. Translated by: R. Ghahremanpour. Tehran: Rouzaneh Publishing. (In Persian)
Ghaffari, G. (2024). The Dilemma of Social Trust and the Challenge of Governance in Contemporary Iran, Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 13(4): 469-494.  10.22059/jisr.2024.386485.1563
Huntington, S. (2018). Political Order in Changing Societies. Tranlated by: M. Solasi. Tehran: Elm Publishing. (In Persian)
Jeirani, H. (2020). An Introduction to the Student Movement in Iran (1941-1979). Tehran: Khazeh Publishing. (In Persian)
Karimian, A. (2002). Iran Student Movement. Tehran: Islamic Revolution Document Center. (In Persian)
Mahidashti, M., Zahedi Mazandarani, M. J., & Sajedi, A. (2023). The Role of Intellectuals in Iran’s Social Evolutions from 1963 and 1979. Quarterly of Social Studies Research in Iran, 12(1),47-64.
Meisami, L. (1999). From Nehzat-e-Azadi to Mujahedin. Tehran: Samadieh Publishing. (In Persian)
Ministry of Culture and Islamic Guidance (2001). Documents from the Student Movement in Iran (1958-1990). Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. (In Persian)
Nabavi, N. (2009). Intellectuals and the State in Iran: Politics, Discourse, and the Dilemma of Authenticity. Translated by: H. Fesharaki. Tehran: Shirazeh Publishing. (In Persian)
Nakhaei, H. (2016). A descriptive-analytical review of fifty years of the Iranian student movement (1930-2016). Tehran: Islamic History Research Institute. (In Persian)
Nikfar, M. (2020). Iranian Left. Journal of Humanities and Social Sciences of Freedom of Thought, 9, 57-88. (In Persian)
Rafie, J. (2009). From the University of Tehran to the SAVAK torture center. Tehran: Mouze-ye Ebrat Iran Publishing. In Persian)
Saei, A., & Babaei, H. (2024). A Comparative Historical Analysis of Political Modernity in Iran (19061941), Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 13(3): 345-367. 10.22059/jisr.2024.372684.1486
Sahabi, E. (2009). Half a century of memories and experience. Tehran: Farhang Saba Publishing. (In Persian)
Schayegh, Cyrus (2010). Seeing Like a State, An Essay on the Historiography of Modern Iran. International of Middle East Studies. 42(1), 37-61.  https://doi.org/10.1017/S0020743809990523
Schayegh, Cyrus (2010). Seeing Like a State, An Essay on the Historiography of Modern Iran. International of Middle East Studies. 42(1), 37-61.
https://doi.org/10.1017/S0020743809990523
Yazdi, E. (2004). The student movement in two decades (1941-1961). Tehran: Ghalam Publishing. (In Persian)
Zarshenas, Sh. (2014). Student Movement in Iran. Tehran: Education publishing office. (In Persian)
Zia Zarifi, A. (2016). Tehran University Student Organization, Another Look at the History of Student Struggles in Iran, 1941-1953. Tehran: Shirazeh Publishing. (In Persian)
مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 23 تیر 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار