دانشگاه‌ها و فقدان جامعه‌پذیری سازمانی در ایران؛ با تأکید بر دورۀ پهلوی دوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه جامعه‌شناسی انقلاب، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

10.22059/jisr.2025.386500.1564

چکیده

دانشگاه‌های شهر تهران در طول دوران سلطنت پهلوی دوم همواره صحنۀ اعتراض و درگیری بوده‌اند. غالباً دلیل اصلی این نارضایتی، انسدادی عنوان می‌شود که راه را بر مشارکت سیاسی بسته بوده است. اما اعتراضات دانشجویی در این دوران ابعادی دارد که به انسداد سیاسی قابل‌تقلیل نیست. هدف این مقاله این است که با مطالعۀ اسنادی نشان دهد یکی از علل مهم برپایی اعتراضات دانشجویی، نبود جامعه‌پذیری سازمانی مناسب بوده است.
این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است. براین‌اساس، مجموعه‌ای از اسناد، مصاحبه‌ها، پژوهش‌ها و منابع تاریخ شفاهی مطالعه شدند تا مهم‌ترین مضامین آن‌ها درمورد موضوع تحقیق استخراج شود.
در بسیاری از موارد، دانشجویان برای زیرپاگذاشتن ضوابط عمومی دانشگاه دست به اعتراض می‌زدند تا مقررات کلاس‌ها و نحوۀ برگزاری امتحانات را به شکل دلخواه خود تغییر دهند. به عبارت دیگر، مخدوش‌شدن مرز بین امر سیاسی و امر صنفی سبب می‌شد دانشجویان هر شکلی از اعتراض به نظم دانشگاه را مشروع بدانند و مسئولان دانشگاه نیز توان مدیریت چنین سطحی از تنش را نداشتند.
براین‌اساس، اعتراضات دانشجویی لزوماً ناشی از انسداد سیاسی و تلاش برای برون‌رفت از بن‌بست ناشی از توسعۀ نامتوازن نبود و بخشی از این اعتراضات، از دل بی‌هنجاری سازمانی حاکم بر دانشگاه‌ها برمی‌آمد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Universities and the Lack of Organizational Socialization in Iran; With Emphasis on the Second Pahlavi Period

نویسنده [English]

  • Abbas Khorshidnam
Department of Sociology of Revolution, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution, Tehran, Iran
چکیده [English]

Throughout the Pahlavi dynasty, Tehran’s universities have consistently been the site of protests and clashes. The primary cause of this dissatisfaction is frequently attributed to the blockade that impeded political participation. Nevertheless, the student protests that occurred during this period are not reducible to a political blockade.The aim of this article is to demonstrate that the absence of appropriate organizational indoctrination was a significant factor in the initiation of student protests by conducting a document analysis.
This research was conducted using a descriptive-analytical method. Accordingly, a series of documents, interviews, research, and oral history sources were studied to extract their most important themes regarding the research topic.
In many cases, students protested against the university's general regulations and sought to modify the manner in which exams were administered and class regulations were enforced. In other words, the blending of the distinction between politics and trade unionism led students to regard any form of protest against university order as legitimate, and university officials were unable to manage the resulting level of tension.
Accordingly, student demonstrations were not exclusively the result of political obstruction and an attempt to resolve the impasse that was established by unbalanced development. In fact, some of these protests were the result of the organizational anomalies that were prevalent in universities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bureaucracy
  • Institutionalism
  • Organizational Socialization
  • Pahlavi II
  • University

مراجع

  • افخمی، مهناز (بی تا). مجموعه پروژه تاریخ شفاهی. مریلند: بنیاد مطالعات ایران.

    امجدی، جلیل (1395). مجید شریف واقفی. تهران: انتشارات سوره مهر.

    بوردیو، پیر (1397). درباره دولت؛ کلاس­های کالج فرانسه (1992-1989). ترجمه سروش قرایی. تهران: نشر مولی.

    جیرانی، هوشنگ (1399). درامدی بر جنبش دانشجویی در ایران (1357-1320). تهران: نشر خزه.

    دانایی، محمدحسین (1398). دوران دانشکده. تهران: نشر اطلاعات.

    دلال رحمانی، محمدحسین (1402). از نابهنگامی حیات تا سترون‌سازی خیال؛ مطالعه‌ای جامعه‌شناختی در ادبیات داستانی ایران. تهران: نشر ققنوس.

    رفیع، جلال(1388). از دانشگاه تهران تا شکنجه گاه ساواک. تهران: نشر موزه عبرت ایران.

    زرشناس، شهریار (1393). جنبش دانشجویی در ایران. تهران: دفتر نشر معارف.

    ساعی، علی و بابائی، حمیدرضا (1403). تحلیل تاریخی تطبیقی مدرنیته سیاسی در ایران (1320-1285). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 13 (3): 367-345.  

    سحابی، عزت­الله (1388). نیم قرن خاطره و تجربه. تهران: نشر فرهنگ صبا.

    ضیاء ظریفی، ابوالحسن (1395). سازمان دانشجویی دانشگاه تهران، نگاهی دیگر به پیشینه مبارزات دانشجویی در ایران 1332-1320 شمسی. تهران: نشر شیرازه.

    عبدی، عباس (1393). جنبش دانشجویی پلی­تکنیک تهران (دانشگاه امیرکبیر) از 1338 تا 1357. تهران: نشر نی.

    غفاری، غلامرضا (1403). مسئله اعتماد اجتماعی و چالش حکمرانی در ایران معاصر. فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 13 (4): 494-469

    فوکویاما، فرانسیس (1397). نظم و زوال سیاسی. ترجمه رحمن قهرمان­پور. تهران: نشر روزنه.

    کریمیان، علیرضا (1381). جنبش دانشجویی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

    میثمی، لطف­الله (1378). از نهضت آزادی تا مجاهدین. تهران: نشر صمدیه.

    نبوی، نگین (1388). روشنفکران و دولت در ایران؛ سیاست، گفتار و تنگنای اصالت. ترجمه حسن فشارکی. تهران: نشر شیرازه کتاب و پردیس دانش.

    نخعی، هادی (1395). مرور توصیفی-تحلیلی پنجاه سال جنبش دانشجویی ایران (1395-1309). تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.

    نیکفر، محمدرضا (1399). چپ ایرانی. نشریه علوم انسانی و اجتماعی آزادی اندیشه. 9، 88-57

    وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1380). اسنادی از جنبش دانشجویی در ایران (1329- 1357ش). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

    هانتینگتون، ساموئل (1397). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر علم.

    یزدی، ابراهیم (1383). جنبش دانشجویی در دو دهه (1340-1320). تهران: نشر قلم.

    • Schayegh, Cyrus (2010). Seeing Like a State, An Essay on the Historiography of Modern Iran. International of Middle East Studies. 42(1), 37-61. https://doi.org/10.1017/S0020743809990523
    • Abdi, A. (2014). Tehran Polytechnic (Amirkabir University) student movement from 1959 to 1978. Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
    • Afkhami, M. (n.d). The Oral History Collection, the Foundation for Iranian Studies. (In Persian)
    • Amjadi, J. (2016). Majid Sharif Vaghefi. Tehran: Sure-ye Mehr Publishing. (In Persian)
    • Bourdieu, P. (2018). On the State: Lectures at the Collège de France, 1989 – 1992. Translated by: S. Ghoraei. Tehran: Mowla Publishing. (In Persian)
    • Dalal Rahmani, M. (2023). From the untimeliness of life to the sterilization of imagination; a sociological study of Iranian fiction. Tehran: Ghoghnous Publishing. (In Persian)
    • Danaei, M. (2019). Facuty Period. Tehran: Ettela’at Publishing. (In Persian)
    • Fukuyama, F. (2018). Political Order and Political Decay. Translated by: R. Ghahremanpour. Tehran: Rouzaneh Publishing. (In Persian)
    • Ghaffari, G. (2024). The Dilemma of Social Trust and the Challenge of Governance in Contemporary Iran, Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 13(4): 469-494.
    • Huntington, S. (2018). Political Order in Changing Societies. Tranlated by: M. Solasi. Tehran: Elm Publishing. (In Persian)
    • Jeirani, H. (2020). An Introduction to the Student Movement in Iran (1941-1979). Tehran: Khazeh Publishing. (In Persian)
    • Karimian, A. (2002). Iran Student Movement. Tehran: Islamic Revolution Document Center. (In Persian)
    • Meisami, L. (1999). From Nehzat-e-Azadi to Mujahedin. Tehran: Samadieh Publishing. (In Persian)
    • Ministry of Culture and Islamic Guidance (2001). Documents from the Student Movement in Iran (1958-1990). Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. (In Persian)
    • Nabavi, N. (2009). Intellectuals and the State in Iran: Politics, Discourse, and the Dilemma of Authenticity. Translated by: H. Fesharaki. Tehran: Shirazeh Publishing. (In Persian)
    • Nakhaei, H. (2016). A descriptive-analytical review of fifty years of the Iranian student movement (1930-2016). Tehran: Islamic History Research Institute. (In Persian)
    • Nikfar, M. (2020). Iranian Left. Journal of Humanities and Social Sciences of Freedom of Thought, 9, 57-88. (In Persian)
    • Rafie, J. (2009). From the University of Tehran to the SAVAK torture center. Tehran: Mouze-ye Ebrat Iran Publishing. In Persian)
    • Saei, A., & Babaei, H. (2024). A Comparative Historical Analysis of Political Modernity in Iran (19061941), Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 13(3): 345-367. 22059/jisr.2024.372684.1486
    • Sahabi, E. (2009). Half a century of memories and experience. Tehran: Farhang Saba Publishing. (In Persian)
    • Schayegh, Cyrus (2010). Seeing Like a State, An Essay on the Historiography of Modern Iran. International of Middle East Studies. 42(1), 37-61. https://doi.org/10.1017/S0020743809990523
    • Yazdi, E. (2004). The student movement in two decades (1941-1961). Tehran: Ghalam Publishing. (In Persian)
    • Zarshenas, Sh. (2014). Student Movement in Iran. Tehran: Education publishing office. (In Persian)
    • Zia Zarifi, A. (2016). Tehran University Student Organization, Another Look at the History of Student Struggles in Iran, 1941-1953. Tehran: Shirazeh Publishing. (In Persian(
مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران
دوره 14، شماره 3 - شماره پیاپی 56
شماره پائیز 1404
شهریور 1404
صفحه 365-384

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار