بررسی و تحلیل الگوهای فضایی اشکال مصرف(جمعی و خودفراهم سازی) در شهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جامعه‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 گروه جمعیت‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jisr.2024.369998.1472

چکیده

مصرف، فعالیتی اجتماعی و کرداری روزمره است که با نمادها و علائم خاص خود، نمایانگر سبک زندگی، تمایلات، تفکرات و ایدئال‌ها است. امروزه مصرف فراتر از برآوردن نیازها است و به یکی از عناصر اصلی «هویت‌یابی» تبدیل شده است. هدف پژوهش حاضر، شناخت و تحلیل الگوهای فضایی مصرف (خودفراهم‌سازی، جمعی و مختلط) در شهر تهران است.
روش مطالعه کمی و محدودۀ مورد مطالعه کلان‌شهر تهران است. داده‌ها از طرح گونه‌شناسی فرهنگی، اجتماعی و هویتی محله‌های شهر تهران و شناسایی الگوهای همسایگی و اجتماعات محلی در سال 1396 (با 12000 نمونه و 105 محله به تفکیک مناطق 22گانه) گردآوری شد. داده‌ها در قالب نقشه با استفاده از GIS و GeoDa تجزیه و تحلیل شدند.
الگوی مصرف در حوزۀ سلامت، بهداشت و درمان مناطق تهران بیشتر مبتنی بر مصرف جمعی است. براساس الگوی مصرف حوزۀ آموزش و توانمندسازی، 49 درصد مصرف جمعی و 35 درصد دارای مصرف خودفراهم‌سازی هستند. پراکنش فضایی میزان مصرف خودفراهم‌سازی آموزش و توانمندسازی خوشه‌ای است. توزیع و تحلیل فضایی، تفاوت و نابرابری را میان بخش جنوبی و شمالی شهر نمایان می‌کند. به‌علاوه، محله‌ها به‌صورت خوشه‌ای و با توجه به ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی‌شان در کنار گروه‌های مشابه قرار گرفته‌اند.
بافت اجتماعی و فرهنگی محله‌های شهر تهران براساس مصرف خودفراهم‌سازی و جمعی در شهر تهران دارای تنوع گسترده است و سه نوع تنوع در این نوع پهنه‌بندی به‌خوبی آشکار است: تنوع جغرافیایی در کلیت شهر؛ تنوع جغرافیایی ناشی از قدرت اقتصادی و پایگاه اجتماع محله‌ها و تنوع درون‌منطقه‌ای.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Spatial Patterns of Forms of Collective Consumption and Self-Supply in Tehran

نویسندگان [English]

  • Salahedin Ghaderi 1
  • Noraddin Farash 2
  • Negar Ramazi 1
1 Department of Sociology, Faculty of Literature and Humanities, Kharazmi University, Tehran
2 Department of Demography, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Consumption is a daily social and moral activity that represents lifestyle, desires, thoughts and ideals with its own symbols and signs. Consumption has evolved into a fundamental component of “identification” and has surpassed the capacity to satisfy requirements. The aim of the current research is to identify and analyze the spatial patterns of consumption (self-provision, collective, and mixed) in Tehran.
The data and the study area of Tehran metropolis were gathered from the plan of cultural, social, and identity typology of Tehran city neighborhoods and the designation of neighborhood patterns and local communities in 2016. The study included 12,000 samples and 105 neighborhoods, which were divided into 22 regions. GIS and GeoDa Software were employed to analyze the necessary data in the form of a map.
The results indicated that the consumption pattern in Tehran's health, healthcare, and treatment sectors is primarily characterized by collective consumption. Polarity is the orientation of the spatial pattern of health and treatment service consumption in approximately 50% of Tehran's neighborhoods. The field of education and empowerment exhibits a consumption pattern that is approximately 49% collective consumption and 35% self-sufficiency consumption. A cluster is the spatial distribution of the quantity of consumption of self-provision of education and empowerment.
The spatial distribution and analysis demonstrated the difference and inequality between the southern and northern regions of the city. The results also suggest that the localities are grouped together with similar groupings based on their economic and social characteristics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Collective Consumption
  • Self-Sufficiency Consumption
  • Lifestyle
  • Spatial Data
  • Tehran
احمدی، اکبر و جهانگرد، اسفندیار (1399). رتبه‌بندی محلات شهر تهران از نظر سطح برخورداری و کیفیت زندگی با استفاده از Fuzzy TOPSIS.. اقتصاد شهری، 5(1)، 127-148. https://doi.org/10.22108/ue.2021.124422.1151
احمدی، محمد و شمسی‌پور، علی‌اکبر (1399). تحلیل توزیع خدمات عمومی با رویکرد عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: شهر بجنورد). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 80(1)، 73-98. https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2020.273616.1041
اسکندریان، غلامرضا، جعفرزاده‌پور، فروزنده، و زمانی، سیمین (1399). گونه‌شناسی الگوهای مصرف فرهنگی در میان نسل جوان. جامعه‌پژوهی فرهنگی، 11(4)، 1-28. https://doi.org/10.30465/scs.2021.19230.1779
جلائی، اعظم، بختیار، مهدی و اکبری، نعمت‌اله (1397). تحلیل فضایی تأثیر قانون هدفمندسازی یارانه‌ها بر مصرف انرژی خانوار. جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 7(1)، 25-55. https://dorl.net/dor/20.1001.1.23224371.1397.7.1.2.1
حاتمی‌نژاد، حسین، مهدیان بهنمیری، معصومه، و مهدی، علی (1391). بررسی و تحلیل عدالت فضایی برخورداری از خدمات بهداشتی-درمانی با استفاده از مدل‌های Topsis، Morris و Taxonomy. مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، 2(5)، 75-98.
حاجی‌زاده میمندی، مسعود، و یوسفی، فریدون (1392). بررسی برخی از عوامل اجتماعی مرتبط با فرهنگ مصرف در میان زنان شهر یزد. مطالعات راهبردی زنان، 16(61)، 233-271. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20082827.1392.16.61.7.3
رستمعلی‌زاده، ولی‌اله (1401). مطالعۀ ویژگی‌های محلۀ خوب در شهر تهران. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 11(3)، 625-653. https://jisr.ut.ac.ir/article_87722.html?lang=en
سوندرز، پیتر (1392). نظریۀ اجتماعی و مسئلۀ شهری. ترجمۀ محمود شارع‌پور. تهران: تیسا.
طغرایی، ابوالفضل، رنجبر، احسان، و کاظمی، عباس (1401). تبیین جایگاه فضای عمومی شهری در دو انگارۀ مصرف فرهنگی و تولید اجتماعی فضا. دانش شهرسازی، 6(2)، 101-130. https://upk.guilan.ac.ir/article_5995.html
قادری، صلاح‌الدین، و شرف‌خانی، جعفر (1399). توسعۀ مبتنی بر اجتماع محلی (محله‌محور) از ایده تا عمل؛ مورد مطالعه: توسعۀ مبتنی بر اجتماع محلی در شهر تهران. توسعۀ محلی (روستایی-شهری)، 12(1)، 103-126. https://doi.org/10.22059/jrd.2021.301759.668540
قادری، صلاح‌الدین (1397). ساختار قشربندی اجتماعی و خوشه‌بندی فرهنگی-اجتماعی محله‌های شهر تهران. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 7(4)، 731-761. https://doi.org/10.22059/jisr.2019.249692.617
کریم‌زاده، حسین، و ناصری، رقیه (1397). تحلیل فضایی دسترسی به خدمات عمومی شهری با تأکید بر مدیریت عوارض شهرداری (نمونه‌پژوهی تبریز). اقتصاد شهری، 2(2)، 83-98. https://doi.org/10.22108/ue.2018.103593.1020
کوثری، مسعود، و نجاتی حسینی، محمود (1390)، محله و توسعۀ فرهنگی، سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران. تهران: نشر شهر.
کوریگان، پیتر (1397). درآمدی بر جامعه‌شناسی مصرف. ترجمۀ شایسته مدنی لواسانی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
 
Ahmadi, A., & Jahangard, E. (2020). Ranking of the neighborhoods of Tehran metropolis in terms of development and quality of life: A fuzzy TOPSIS approach. Urban Economics, 5(1), 127-148.  https://doi.org/10.22108/ue.2021.124422.1151 (In Persian)
Ahmadi, M., & Shamsipour, A. A. (2020). Analysis of spatial distribution of public services in terms of spatial justice approach (Case study: Bojnourd). Geographical Urban Planning Research (GUPR), 8(1), 73-98.  https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2020.273616.1041 (In Persian)
Asadi, A., & Kalateh Meimari, R. (2022). An analysis of the spatial distribution of urban services with a focus on social justice and emphasizing citizens' satisfaction (Case study: Mashhad District 11), Applied Research in Geographical Sciences, 22(64), 163-179. http://dx.doi.org/10.52547/jgs.22.64.163 (In Persian)
Aydın, H., & Ünal, S. (2015). A study on the effects of the consumer lifestyles on sustainable consumption. Inquiry1(2), 133-152. http://dx.doi.org/10.21533/isjss.v1i2.30
Bekin, C., Carrigan, M., & Szmigin, I. (2007). Communities and Consumption. International Journal of Sociology and Social Policy, 27(3/4), 101-105. https://doi.org/10.1108/ijssp.2007.03127caa.001
Bettencourt, L., Dixon, J., & Castro, P. (2019). Understanding how and why spatial segregation endures: A systematic review of recent research on intergroup relations at a micro-ecological scale. Social Psychological Bulletin14(2). https://doi.org/10.32872/spb.v14i2.33482
Bitonti, F., Benassi, F., Mazza, A., & Strozza, S. (2023). Framing the Residential patterns of Asian communities in three Italian cities: Evidence from Milan, Rome, and Naples. Social Sciences12(9), 480. https://doi.org/10.3390/socsci12090480
Bittencourt, T. A., Giannotti, M., & Marques, E. (2021). Cumulative (and self-reinforcing) spatial inequalities: Interactions between accessibility and segregation in four Brazilian metropolises. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science48(7), 1989-2005. https://doi.org/10.1177/2399808320958426
Cai, E., Liu, Y., Jing, Y., Zhang, L., Li, J., & Yin, C. (2017). Assessing spatial accessibility of public and private residential aged care facilities: A case study in Wuhan, Central China. ISPRS International Journal of Geo-Information6(10), 304. https://doi.org/10.3390/ijgi6100304
Castells, M. (2002). Conclusion: urban sociology in the twenty-first century, in Susser, I. (Ed.), The Castells Reader on Cities and Social Theory, Blackwell Publishers, Oxford, pp. 390-406.
Corrigan, P. (2017). An Introduction to the Sociology of Consumption. Translated by: Sh. Madani Lavasani. Tehran: Research Institute of Culture, Art and Communication. (In Persian)
Cortés, Y. (2021). Spatial accessibility to local public services in an unequal place: An analysis from patterns of residential segregation in the Metropolitan Area of Santiago, Chile. Sustainability13(2), 442. https://doi.org/10.3390/su13020442
Eskandarian, Gh. R., Jafarzadepoor, F., & Zamani, S. (2021). Typology of cultural consumption among the younger generation. Sociological Cultural Studies, 11(4), 1-28. https://doi.org/10.30465/scs.2021.19230.1779 (In Persian)
Gans, H. J. (2009). Some Problems of and Futures for Urban Sociology: Toward a Sociology of Settlements. City & Community, 8(3), 211–219. https://doi.org/10.1111/j.1540-6040.2009.01286.x
Ghaderi, S. (2018). Structure of Social Stratification and Socio–Cultural Clustering of Tehran’s Neighborhoods. Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 7(4), 731-761. https://doi.org/10.22059/jisr.2019.249692.617 (In Persian)
Ghaderi, S., & Sharafkhani, J. (2020). Community - Based Development (neighborhood-based) from Idea to Action: A Case Study of Community- Based Development in Tehran. Community Development (Rural and Urban), 12(1), 103-126. https://doi.org/10.22059/jrd.2021.301759.668540 (In Persian)
Hajizadeh Meimandi, M., & Usefi, F. (2013). A Study of several social factors related to consumer Culture among Women in Yazd. Women's Strategic Studies, 16(61), 233-271. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20082827.1392.16.61.7.3 (In Persian)
Hataminezhad, H., Mahdian, M., & Mahdi, A. (2012). Investigation and Analysis of Spatial Justice in Health Care Services Using Topsis, Mourice and Taxonomy Model. Geographical Planning of Space, 2(5), 75-98. (In Persian)
Hazrin, H., Fadhli, Y., Tahir, A., Safurah, J., Kamaliah, M., & Noraini, M. (2013). Spatial patterns of health clinic in Malaysia. Health, 5, 2104-2109. http://dx.doi.org/10.4236/health.2013.512287
Jalaei, A., Bakhtiar, M., & Akbari, N. (2017). Spatial analysis of the impact of the subsidy targeting law on household energy consumption. Economic Sociology and Development, 7(1), 25-55. https://dorl.net/dor/20.1001.1.23224371.1397.7.1.2.1 (In Persian)
Karimzadeh, H., & Nasseri, R. (2019). Spatial Analysis of Access to Urban Public Services with Emphasis on the Local tax Management of Municipality (Case Study Tabriz). Urban Economics, 2(2), 83-98.  https://doi.org/10.22108/ue.2018.103593.1020 (In Persian)
Kothari, M., & Nejati Hosseini, M. (2018). Neighborhood and Cultural Development, Cultural and Artistic Organization of Tehran Municipality. Tehran: Shahr Publishing. (In Persian)
Ludwig, J., Duncan, G. J., Gennetian, L. A., Katz, L. F., Kessler, R. C., Kling, J. R., & Sanbonmatsu, L. (2012). Neighborhood effects on the long-term well-being of low-income adults. Science337(6101), 1505-1510.  http://dx.doi.org/10.1126/science.1224648
Miles, S., and Miles, M. (2004). Consuming Cities. London, New York, NY: Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-0-230-80264-3
Morris, I. (2009). Teaching Happiness and Well-Being in Schools: Learning to Ride Elephants. London: Continuum International Publishing Group.
Mucciardi, M., & Benassi, F. (2023). Measuring the spatial concentration of population: a new approach based on the graphical representation of the Gini index. Quality & Quantity57(6), 5193-5211. https://doi.org/10.1007/s11135-022-01607-2
Rabiei Dastjerdi, H. (2019). Making Invisible City Visible: A Solution for Mapping Hidden Socioeconomic Patterns in Tehran. Socio-Spatial Studies3(5), 39-49.  https://doi.org/10.22034/soc.2019.84451
Rostamalizadeh, V. (2022). Study on the Characteristics of a Good Neighborhood in Tehran. Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 11(3), 625-653. https://jisr.ut.ac.ir/article_87722.html?lang=en  (In Persian)
Ruiz-Rivera, N., Suárez, M., & Delgado-Campos, J. (2016). Urban segregation and local retail environments. Evidence from Mexico City. Habitat International54, 58-64. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2014.09.001
Saunders, P. (1988). The Sociology of Consumption: A New Research Agenda, in Otnes P. (ed.) The Sociology of Consumption: An Anthology, Atlantic Highlands NJ USA: Humanities Press International.
Saunders, P. (2013). Social theory and urban problem. Translated by: M. Sharapour, Tehran: TISA (In Persian)
Smets, P., & Salman, T. (2016). The multi-layered-ness of urban segregation: On the simultaneous inclusion and exclusion in Latin American cities. Habitat International54, 80-87. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2015.08.013
Soble, M. (1981). Lifestyle and Social Structure: Concept, Definitions and Analyses. Academic Press.
Toghraei, A., Ranjbar, E., & Varij Kazemi, A. (2022). Clarifying the Place of Urban Public Space in Two Concepts of Cultural Consumption and Social Production of Space. Urban Planning Knowledge, 6(2), 101-130. https://upk.guilan.ac.ir/article_5995.html (In Persian)
Wheaton, B., & Clarke, P. (2003). Space meets time: Integrating temporal and contextual influences on mental health in early adulthood. American Sociological Review, 68(5), 680–706. https://doi.org/10.2307/1519758