تجربۀ سرپرستی خانوار توسط زنان و چرخۀ بازتولید فلاکت (نمونۀ موردی: زنان سرپرست خانوار شهر کرج)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه شناسی دانشکده ادبیات دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری جامعه شناسی مسائل اجتماعی دانشگاه خوارزمی

3 دانشجوی دکتری علوم سیاسی مسائل ایران دانشگاه ازاد اسلامی واحد کرج

4 دکتری جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران و مدرس دانشگاه فرهنگیان

چکیده

زنان سرپرست خانوار نیازمند به­مثابه آسیبی اجتماعی شناخته‌ می‌شوند. این گروه از زنان آسیب‌پذیر، با مجموعه‌ای از مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مواجه هستند که چرخه‌ای از بازتولید فقر و فلاکت را برای آن‌ها رقم می‌زند. تحقیقات نشان می‌دهد زنان سرپرست خانوار که دارای فرزند هستند، پنج برابر خانواده‌های معمولی در معرض آسیب‌پذیری ناشی از فقر قرار دارند. پژوهش حاضر با تمرکز بر شرایط گروهی از زنان سرپرست خانوار در شهر کرج که به دلایل مختلفی (فوت همسر، زندانی بودن همسر، طلاق و...) سرپرست خانوار شناخته می‌شوند، به مطالعۀ آسیب‌های گوناگون این زنان، شامل حوزۀ اقتصاد و معیشت، حوزۀ اجتماعی و احساس امنیت و حوزۀ مشکلات فرزندان می‌پردازد و نقش این سه حوزه را در بازتولید چرخۀ فلاکت تحلیل می‌کند.در مقالۀ حاضر، تجربیات زیستۀ زنان سرپرست خانوار مطالعه می‌شود. ابتدا با اتخاذ روش‌شناسی کیفی، با 22 نفر از زنان سرپرست خانوار در شهر کرج مصاحبۀ عمیق انجام گرفت و داده‌های گردآوری‌شده به شیوۀ تحلیل تماتیک تحلیل شدند. میدان پژوهش محدودۀ شهری شهر کرج است. مشارکت‌کنندگان در پژوهش به روش نمونه‌گیری هدفمند و تکنیک گلوله‌برفی انتخاب شدند. یافته‌ها نشان داد زنان سرپرست خانوار با مشکلات متعددی مواجه هستند که هرکدام به شکلی به بازتولید شرایط نامطلوب زندگی آن‌ها و پایداری آن کمک می‌کند. مهم‌ترین این مشکلات عبارت‌اند از: محرومیت اقتصادی (تأمین معیشت و نیازهای روزمرۀ خود و فرزندان)، مشکلات اجتماعی (احساس امنیت اجتماعی در مناسبات اجتماعی و تعاملات بین‌فردی)، تفکر و برداشت‌های فرهنگی (نگاه ترحم‌آمیز، طردکننده و تحقیرآمیز) مشکلات مربوط به توانمندی‌ها (مهارت‌های شغلی و مهارت‌های ارتباطی)، مشکلات حوزۀ سلامت و بهداشت (بیماری و مشکلات جسمی و روحی و روانی) و... .مشکل عمدۀ این زنان «فقر قابلیتی» است، یعنی اکثر این زنان قابلیت‌ها و توانمندی‌های لازم نظیر سواد، تحصیلات عالی و سلامت جسمانی برای خروج از ورطۀ فقر را ندارند و این امر دایرۀ انتخاب‌های آن‌ها را برای زندگی به‌شدت محدود می‌کند. فقر قابلیتی همراه با چالش‌های حوزه‌های سه‌گانه به وضعیتی منجر شده که در مقالۀ حاضر با عنوان فلاکت از آن اسم برده شده است. نداشتن بسیاری از فرصت‌ها (فرصت داشتن خانوادۀ خوب، داشتن پدر، تحصیل مناسب و...) برای خانواده‌های زن­سرپرست به‌نوعی موجب استمرار و بازتولید چرخۀ فلاکت (آسیب اقتصادی، آسیب تعاملات و فرزندان آسیب‌دیده) می‌شود

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Experiences of Female-Headed Households and the Cycle of Misery (Case Study of Female-Headed Households in Karaj)

نویسندگان [English]

  • Salahedin Ghaderi 1
  • Alireza Karimi 1
  • Somayeh Soleymani 2
  • Khadije Keshavarz Esfanabadi 3
  • Mahdokht Anbari Rozbehani 4
1 Assisstant Professor at Department of Sociology Faculty of Human and Social Sciences, Kharazmi University
2 PhD Candidate in Sociology, Kharazmi University, Faculty of Human and Social Sciences
3 4) PhD Candidate in political science, Karaj Azad University, Faculty of Law and Political Science
4 PhD in Sociology of Social Problems, Teaching in Farhangian University
چکیده [English]

Introduction: Indigent female-headed households are known as social harms. This group of vulnerable women faces a range of social, cultural, and economic problems that create a cycle of reproduction of poverty and misery for them. Research shows that female-headed households with children are five times more at risk of poverty than normal households. This study focuses on the situation of a group of female-headed households in the city of Karaj who are known heads of households for various reasons (death of husband, imprisonment, divorce, etc.) in order to examine various violations (economic and livelihood, social and cultural problems) and analyze the role of these three areas in reproducing the vicious cycle.
Method: This article explores the lived experiences of female heads of households. To this end, in-depth interviews were conducted with 22 female heads of households in Karaj using a qualitative methodology, and the data collected were analyzed using a thematic analysis. The research area was the urban area of Karaj. The participants of the study were selected through purposive sampling and the snowball technique.
Findings: The results show that female heads of households face several problems, each of which contributes in some way to the reproduction of the unfavorable living conditions and their stability. The most important of these problems are: economic deprivation (securing livelihood and daily needs for themselves and their children), social problems (sense of social security in social relationships and interpersonal interactions), cultural thinking and perceptions (compassionate, dismissive, and humiliating gaze), skills-related problems (job skills and communication skills), health problems (illness and physical, mental, and psychological problems), etc.
Conclusion: The main problem of these women is “poverty of skills”. This means that most of these women do not have the necessary skills and abilities such as literacy, higher education, and physical health to get out of the abyss of poverty, which severely limits their life opportunities. The poverty of skills along with the challenges of the three areas has led to a situation referred to as misery in this article. In such families, women have to take care of earning and managing the economy, taking care of the children, etc., in addition to the head of the family. In such a situation, on the one hand, she has less time and energy for her life, and on the other hand, she has to do part-time work in the household. These conditions prevent women from continuing their education and acquiring skills and result in lower wages. Women do not have enough time to run the household and raise their children, and they have problems financing the family, which is called time poverty in the theory of the feminization of poverty, as the results of leading research underline. Slowly, this leads to financial poverty among female heads of households and their employment in low-wage and low-income occupations. Since most divorced women also have responsibilities for their child or children and are often unable to meet their demands, their frustration about the future as well as many failures in life have made female heads of households extremely vulnerable. It can be said that moral vulnerability and isolation are the most disturbing characteristics of female heads of households. The lack of many opportunities (the opportunity to create a good family, have a father, a good education, etc.) for this type of family somehow leads to the continuation and reproduction of the cycle of misery (economic damage, damage to interactions and damaged children).
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divorced Women
  • Female-Headed Households
  • Lived Experience
  • Thematic Analysis
  • Karaj
  • احمدنیا، شیرین، و کامل قالیباف، آتنا (1396)، «زنان سرپرست خانوار در تهران: مطالعه کیفی تجربیات، چالش‌ها و ظرفیت‌های آن‌ها»، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، شمارۀ 65: 103-136.
  • براتی، محمدعلی، و ابراهیمی سالاری، تقی (1397)، «عوامل مؤثر بر فقر در خانوارهای دارای سرپرست زن ایرانی»، فصلنامه رفاه اجتماعی، شمارۀ 68: 43-85.
  • خانی، سعید، خضری، فرشید، و یاری، کتایون (1396)، «مطالعه آسیب‌پذیری اجتماعی زنان سرپرست خانوار و زنان دارای سرپرست در منطقه سلطان‌آباد شهر تهران»، زن در توسعه و سیاست، شمارۀ 4: 597-620.
  • روشنی، شهره، تافته، مریم، خسروی، زهره، و خادمی فاطمه (1399)، «شرایط تأثیرگذار بر وضعیت زندگی زنان سرپرست خانوار در ایران و راهکارهای کاهش آسیب‌ها»، فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شمارۀ 3: 693-717.
  • سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان البرز (1399)، مرکز آمار و اطلاعات.
  • شادی‌طلب، ژاله، و گرایی‌نژاد، علیرضا (1383)، «فقر زنان سرپرست خانوار»، پژوهش زنان، شمارۀ 1: 49-70.
  • شهریاری، عزت، سعادتمند، زهره، و فاتحی‌زاده، مریم السادات (1392)، «بررسی نیازهای آموزشی زنان سرپرست خانوار شاغل فرهنگی آموزش و پرورش»، فصلنامۀ زن و جامعه، شمارۀ 3: 29-45.
  • کاشانی‌نیا، زهرا، و علیا، زهرا (1388)، «عوامل استرس‌زا و رابطۀ آن‌ها با کیفیت زندگی زنان سرپرست خانواده»، مجموعه مقالات دومین همایش توانمندسازی و توان‌افزایی زنان سرپرست خانوار، ادارۀ کل امور بانوان شهرداری تهران، نهم و دهم تیرماه، 391-401.
  • محمدپور، احمد (1388)، «تحلیل داده‌های کیفی: رویه‌ها و مدل‌ها»، مجلۀ انسان‌شناسی، شمارۀ 10: 127-160.
  • معیدفر، سعید، و حمیدی، نفیسه (1386)، «زنان سرپرست خانوار: نگفته‌ها و آسیب‌های اجتماعی»، فصلنامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 32: 130-145.
  • نازکتبار، حسین، و ویسی، رضا (1386)، «وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار استان مازندران»، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، شمارۀ 27: 95-113.

 

  • Aghajanian, A., & Thompson, V. (2013). Female Headed Households in Iran (1976–2006), Marriage & Family Review, 2: 115-134.
  • Chant, S. (2007). Children In Female-Headed Households: Interrogating the Concept of an ‘Inter- Generational Transmission of disadvantage’ With Particular Reference to the Gambia, Philippines and Costa Rica. New Working Paper Series. No. 19. London School of Economics, Gender Institute.
  • Cobb, S. (1976). Social Support AS a Moderator of Life Stress. Psychosomatic Medicine, No. 38: 300-314.
  • Coyne, G. (2003). An Investigation of Coping Skills and Quality of Life Among Single Sole Supporting Mothers. International Journal of Anthropology, No. 3: 127-138.
  • Damaske, S. (2011). For the family? How class and gender shape women`s work. Oxford: Oxford University Press.
  • Habib, T. Z. (2010). Socio-psychological status of female heads of households in Rajshahi City, AntrocomOnline Journal of Anthropology, No. 6: 173–186.
  • Hernández, R. L., Aranda, B. E., & Ramírez, M. T. G. (2009). Depression and Quality of Life for Women in Single-Parent and Nuclear Families. The Spanish Journal of Psychology, No. 1: 171-183.
  • Liu, C., Esteve, A., & Treviño, R. (2017). Female-headed households and living conditions in Latin America. World Development, No. 90: 311-328.
  • Narayana, N., Nair, M. K. S., & Legwale, O. C. (2015) Factors Determining Savings of Women-headed Households in Botswana. International Journal of Economic Issues, 8: 55-62.
  • Schatz, E., Madhavan, S., & Williams, J., (2011). Female-headed house holds contending with AIDS- related hardship inrural South Africa. Health & Place, No. 2: 598–605.
  • Solhi, M., Shabani, H., & Salehi, M. (2016). Determinants of quality of life in Female-headed households based on educational and ecological cognition stage of precede-proceed model, Razi Journal of Medical Sciences, Iran University of Medical Sciences, No. 144: 109-188.
  • Thomas, J., & Harden, A. (2008). Methods for the Thematic Synthesis of Qualitative Research in Systematic Reviews, ESRC National Centre for Research Methods NCRM Working Paper Series Number (10/07), Social Science Research Unit, London.