مطالعۀ گونه‌شناسی، چالش‌های حاشیه‌نشینی و بازی‌های حاشیه نشینان با سیاست‌های شهری (مورد مطالعه: شهر ساوه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جامعه شناسی شهری و توسعه، دانشگاه بوعلی سینا

2 کارشناس ارشد پژوهش اجتماعی و کارشناس حقوق

3 کارشناس ارشد طراحی شهری

4 کارشناس ارشد معماری

5 کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری

چکیده

مسئلۀ ظهور و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در ساوه طی دهه‌های اخیر به یکی از مسائل مهم مدیریتی این شهری بدل شده است. این پدیده از تأسیس شهر صنعتی کاوه بسیار متأثر بوده است؛ زیرا تأسیس شهر صنعتی در رشد سریع و جذب مهاجران از بیشتر نقاط ایران به‌ویژه روستاهای پیرامون شهر ساوه و استان‌های هم‌جوار، یعنی همدان و کرمانشاه تأثیر داشته است. شهر به‌دلیل شرایط تاریخی، صنعتی، مواصلاتی و نزدیکی به قطب‌های شهری و صنعتی اراک، اصفهان و به‌ویژه پایتخت، جاذب جمعیت بسیاری بوده است. در این مطالعه، پژوهشگران از روش‌ها و تکنیک‌های متنوعی از مشاهدات میدانی، مشارکت در مراسم اجتماعات محلی، مصاحبه با اطلاع‌رسانان کلیدی، مذاکره با مدیران محلی مطالعه و فراتحلیل مطالعات مشاوران، برگزاری جلسات بحث گروهی و درنهایت پیمایش از ساکنان محله‌های هدف استفاده کرده‌اند. پژوهشگران ضمن مطالعۀ روند پیدایش و گسترش حاشیه‌نشینی، اشکال متنوع محله‌های حاشیه در شهر ساوه را معرفی و در قالب پنج مدل، پیدایش و گسترش طبقه‌بندی و شناسایی کردند. همچنین انواع روش‌های مواجهۀ حاشیه‌نشینان و بازی با سیاست‌های رسمی مدیریت شهری را شناسایی و معرفی کردند. شهر ساوه در طول نیم‌قرن اخیر، شاهد رشد شتابانی بوده که بخش مهمی از این رشد به‌دلیل پدیدۀ مهاجرت و شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در چهار گوشۀ شهر بوده است. 25 محله از 50 محلۀ شهر را حاشیه‌ها تشکیل می‌دهند که در یکی از چهار مرحلۀ ورود مهاجران، شکل‌گیری انسجام اجتماعی (با ابزارهایی مانند ساخت اماکن مذهبی چون حسینیه)، دریافت خدمات و زیرساخت‌های شهری و درنهایت به‌رسمیت شناخته‌شدن و رسمی‌شدن کامل یا نسبی از سوی سازمان‌ها و نهادهای شهری قرار می‌گیرند. به‌نظر می‌رسد این مراحل به‌‌طور زنجیره‌ای به یکدیگر متصل هستند و بنا بر «نظریۀ بازی» حاشیه‌نشینان به روش‌های متنوعی با سیاست‌های رسمی مدیریت شهری بازی می‌کند و کنش و واکنش‌های بازیگران به یکدیگر موجب پیش‌روی در هر مرحله و ورود به مرحلۀ بعدی می‌شود و تا پایان قصه ادغام در محدودۀ طرح جامع و تفصیلی شهر این بازی و پیش‌روی ادامه پیدا می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of Variety, challenges of marginality Games of informal settlement residents with formal urban policies (The Case of Saveh)

نویسندگان [English]

  • Asadollah Naghdi 1
  • Mahbobeh Roeentan 2
  • Sheida Haghirian 3
  • Emad Shahrokh 4
  • Mojtaba Khanian 5
1 Associate Professor, in urban and development sociology at Bu-ali- sian University
2 Master of Art in social research and Bachelor of Law
3 MA in urban design
4 MA in Architecture
5 MA in urban planning
چکیده [English]

Introduction: the issue of the emergence of informal settlements in Saveh is one of the important subjects of urban management and this has been affected by the establishment of Kaveh Industrial City. Establishment of an industrial city in the development and rapid growth and attraction of immigrants from all over Iran, especially the villages of Saveh and neighboring provinces of Hamadan and Kermanshah has played a very important role in the spread of this phenomenon. Urban and industrial Tehran, Arak and Isfahan, especially the capital, has attracted a large population. Also, based on the selected theoretical framework and game theory in Saveh, marginalized people resort to various techniques and methods to survive and stabilize their neighborhood. They play with the official policies of urban management, action and reaction. The actions of the actors towards each other cause them to progress in each stage and enter the next stage, but the end of the story of integration is within the scope of the comprehensive and detailed plan of the city. Finally all slum neighborhoods in the main body of the city will enter and accept by urban management's.
Method: In this study, various methods and techniques included of field observations, participation in local community events, interviews with key informants, negotiating with local city managers and meta-analysis of consultants' studies, group discussion, and finally surveying among marginal residents Have used in  the target area.
findings; researchers While studying the emergence and expansion of marginalization, have classified and identified various forms of marginalized neighborhoods in Saveh in the form of five models of emergence and expansion.
Findings: The city of Saveh has faced rapid growth over the last half century, an important part of this growth has been due to the phenomenon of migration and the formation of informal settlements in the four corners of the city. Researchers presented and classified five typologies of marginal neighborhoods around the city. This typology is based on the knowledge and description of problems in the research field. All community areas as an informal settlements of Saveh in one of the five models (emerging, integrated, with moderate conditions, critical condition and finally areas with special conditions). Due to the different social and physical conditions and distinct   these neighborhoods, the approach of urban management should not be a single version for all neighborhoods.25neighborhoods are in one of the four stages of immigrant arrival, the formation of social cohesion with tools such as building religious affairs, the entry of urban services and infrastructure, and finally the full or partial recognition and accepted by urban organizations and institutions.
Discussion; It seems that these 4 stages are connected in a chain and according to the game theory, the marginalized people play with the official policies of the city management and the actions and reactions of the actors towards each other cause them to progress in each stage and enter the next stage. It can continue until the end of the integration story within the master city plans.

کلیدواژه‌ها [English]

  • informal settlement
  • unsuitability
  • marginality
  • urban policy
  • game theory. Saveh
  • استانداری استان مرکزی (1388)، آمایش سرزمین بررسی و تحلیل نظام شهری و روستایی و عشایری استان مرکزی، اراک: معاونت برنامه‌ریزی.
  • اصطخری، ابراهیم ابواسحاق (1347)، مسالک و ممالک، تهران: شرکت نشر علمی و فرهنگی.
  • ·       اعتماد، گیتی (1384)، ساوه (پروژۀ شهر سالم)، تهران:به سفارش دفتر سازمان بهداشت جهانی در ایران.
  • بیات، آصف (1391)، سیاست‌های خیابانی: جنبش تهی‌دستان در ایران، تهران: پردیس دانش.
  • ·       پیران، پرویز (1366)، «شهرنشینی شتابان و ناهمگون، آلونک‌نشینی در تهران»، مجلۀ اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شمار 16: 54-57.
  • پیران، پرویز (1381)، «باز هم درباب اسکان غیررسمی: مورد شیرآباد زاهدان»، فصلنامۀ هفتشهر، شمارۀ 8: 1-24.
  • حاج‌یوسفی، علی (1382)، پدیدۀ حاشیه‌نشینی شهری قبل از انقلاب، در حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی، تهران: انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی.
  • سند ملی توانمندسازی و سامان­دهی اسکان غیررسمی (1382)، وزارت راه و شهرسازی
  • شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری (1393)، سند ملی راهبردی بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری، تهران: وزارت مسکن.
  • طرح جامع شهر ساوه (1388)، طرح‌های جامع شهری، تهران: شورای عالی شهرسازی و معماری ایران.
  • طرح تفصیلی شهر ساوه (1394)، طرح‌های تفصیلی شهر ساوه، ساوه: شهرداری ساوه.
  • ·       صرافی، مظفر (1382)، بازنگری ویژگی‌های اسکان خودانگیخته، تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی.
  • ·       صرافی، مظفر (1381)، «از حاشیه‌نشینی تا متن شهرنشینی»، فصلنامۀ هفتشهر، شمارۀ 8: 5-11.
  • علیزاده اقدم، محمدباقر و حمیده محمدامینی (1391)، «تحلیلی بر علل و پیامدهای شکل‌گیری مناطق حاشیه‌نشین با نگرش ویژه بر شهر خمین»، فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شمارۀ 2: 121-132.
  • محمودیان، حسین و سعید مقدس (1394)، «رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و رضایتمندی از مهاجرت در شهرستان بهارستان»، فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شمارۀ 4: 663-684.
  • طرح توانمندسازی اسکان غیررسمی ساوه (1386)، مهندسین مشاور بعد تکنیک.
  • شناسایی مقدماتی و طرح مواجهه با اسکان غیررسمی شهر (1384)، مهندسین مشاور طرح و معماری.
  • نقدی، اسداله (1386)، حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی (جهان چهارم ایرانی)، تهران: انتشارات فن‌آوران.
  • نقدی، اسداله (1392)، حاشیه‌نشینی، نظریه‌ها، روش و مطالعات موردی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
  • نقدی، اسداله (1391)، انسان و شهر: مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی و جامعه‌شناسی شهری، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
  • ·       هادیزاده بزاز، مریم (1383)، حاشیه‌نشینی و راهکارهای سامان­دهی آن در جهان، مشهد: شهرداری مشهد با همکاری نشر تیهو.
    • Aldrich, B. C., and Ranvinder, S. S. (Eds.) (1995), Housing the Urban Poor: Policy and Practice in Developing Countries, London and New York: Zed books.
    • Aliu I. I. R., Akoteyon, S., and Soladoye, O. (2021), “Living on the Margins: Socio-Spatial Characterization of Residential and Water Deprivations in Lagos Informal Settlements, Nigeria”, Habitat International, No. 107,pp 1-17
    • Andrews, F. M., and Withey, S. B. (1976), Social Indicators of Well-Being. New York: Plenum.
    • Basil, V. H. (2000), “Informal Settlement Upgrading: Bridging the Gap between the De Facto and the De Jure”, Journal of Planning Education and Research, No 4: 389-400.
    • Bayat, A. (1997), Street Politics: Poor People's Movements in Iran, Columbia: Columbia University Press.
    • Bayat, A. (2012), Street Policies: The Poor Movement in Iran, Tehran: Pardis Danesh
    • Bramston, P., Bruggerman, K., and Pretty, G. (2002), “Community Perspectives and Subjective Quality of Life”, International Journal of Disability, Development and Education, No. 49: 385-397.
    • Burgess, R., Marisa, C., and Theo, K. (1997), The Challenge of Sustainable Cities: Neoliberalism and Urban Strategies in Developing Countries, London and New York: Zed books.
    • Cohen, B. (2005),”Urbanization in developing countries: Current trends, future projections, and key challenges for sustainability”, Technology in Society, No. 28: 63– 80.
    • Dahmann, D. C. (1985), “Assessments of Neighborhood Quality in Metropolitan America”, Urban Affairs Quarterly, No. 4: 511–535.
    • Davis, M. (2007), Planets of Slums, London: Verso publisher
    • De Hollander, A. E. M., and Staatsen, B. A. M. (2003), “Health, Environment and Quality of Life: An Epidemiological Perspective on Urban Development”, Landscape and Urban Planning, No. 65: 53–62.
    • Fulong, W, and Chris, W. (2010), Marginalization in Urban China, New York: Springer Nature
    • Garau, P. (2005), A Home in the City, Elliott D. Sclar- Gabriellay, Carolina: Carolina Eearthscan.
    • Glatzer, W. (2007), “Quality of Life in the European Union and the United States of America: Evidence from Comprehensive Indices”, Applied Research in Quality of Life, No. 1:169–188.
    • Kemp, D., Manicaros, M., Mullins, P., Simpson, R., Stimson, R., and Western, J. (1997), Urban Metabolism: A Framework for Evaluating the Viability, Livability and Sustainability of South East Queensland, Brisbane: The Australian Housing and Urban Research Institute.
    • Marans, R. W. (2002), “Understanding Environmental Quality through Quality of Life Studies: The 2001 DAS and Its Use Of Subjective and Objective Indicators”, Landscape and Urban Planning, No.65 pp73-83
    • Marans, R. W., and Mohai, P. (1991), “Leisure Resources, Recreation Activity, and the Quality of Life”, B. L. Driver, P. Brown, and G. L. Peterson (Ed.), The Benefits of Leisure (PP. 351–363), State College, PA.: Venture Publishing.
    • Marans, R. W., and Rodgers, W. (1975), “Towards an Understanding of Community Satisfaction”, A. Hawley, and V. Rock (Ed.), Metropolitan America in Contemporary Perspective (PP. 299–352), New York: Halsted Press.
    • Marans, R. W., and Stimson, R. J. (Eds.) (2011), Investigating Quality of Urban Life: Theory, Method, and Empirical Research. Dordrecht, The Netherlands: Springer Publishing.
    • McCrea, R., Stimson, R. J., and Western, J. (2005), “Testing a general model of satisfaction with urban living using data for South East Queensland. Australia”, Social Indicators Research, No. 72: 121–152.
    • Moulaert, F., and Midheme, E. (2013), “Pushing Back the Frontiers of Property: Community Land Trust and Low Income Housing in Urban Kenya”, Land Use Policy, No. 35: 73-84.
    • Pugh, C. (2005), “Squatter Settlements, Their Sustainability, Architectural Contributions, and Socio–Economic Roles”, Cities, No. 17: 325-337.
    • Shohei, N. (2014), Impact of Slum Formalization on Self-Help Housing Construction: A Case of Slum Notification in India, Urban Studies, No. 16:3420-3444.
    • UN-HABITAT (2003), the Challenge of Slums: Global Report on Human Settlements, London: Earthscan.