بازنمایی ابعاد دینداری طبقات اجتماعی در سینمای پس از انقلاب ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه خوارزمی

2 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه خوارزمی

3 استاد جامعه‌شناسی، دانشگاه کالگری کانادا

چکیده

این مقاله در پی مطالعة نحوة بازنمایی ابعاد مختلف دینداری طبقات اجتماعی در سینمای پس از انقلاب ایران است. ابعاد دینداری مورد نظر در پژوهش فعلی از مدل دینداری گلاک و استارک استخراج شده‌اند و همچنین دلالت مورد نظر از طبقة مبتنی بر نظریة تمایز بوردیو است. درنهایت دو سطح نظری مذکور در بستر رویکرد برساخت‌گرایی هال در باب بازنمایی، تحلیل شده‌اند. از میان ده‌ها فیلم سینمایی پس از انقلاب ایران، برای هر دهه دو فیلم که از لحاظ نظری قرابت بیشتری با معیارهای پژوهش داشتند، انتخاب و به روش نشانه‌شناسی انتقادی جان فیسک بررسی شدند. فیلم‌های انتخاب‌شده عبارت‌اند از: توبة نصوح (1361) و دو چشم بی‌سو (1363) در دهة شصت، از کرخه تا راین (1371) و بوی کافور، عطر یاس (1379) در دهة هفتاد، خانه‌ای روی آب (1380) و کتاب قانون (1387) در دهة هشتاد و رسوایی 1 (1391) و طبقة حساس (1392) در دهة نود. این فیلم‌ها در سه سطح واقعیت، بازنمایی و ایدئولوژی بررسی شدند. درنهایت نحوة ترکیب و به انسجام رسیدن دو سطح اول در سطح آخر یعنی ایدئولوژی نشان داده شدند. با استفاده از مطالعة نشانه‌شناختی فیلم‌ها، رمزگان‌های مربوط به ابعاد دینداری هر طبقه در هریک از دهه‌های بعد از انقلاب نشان داده شد. همچنین نشانه‌شناسی انتقادی فیلم‌ها حاکی از آن بود که بازنمایی ابعاد پنج‌گانة دینداری هریک از طبقات اجتماعی، متأثر از گفتمان‌های حاکم بر هر دهه، تغییرات مشخص و قابل‌توجهی داشته است. از جملة این تغییرات می‌توان به کاهش چشمگیر ابعاد دینداری طبقة فرودست، از جمله بعد عاطفی در مقایسه با دهة شصت، ثبات نسبی ابعاد دینداری طبقة متوسط از دهة هفتاد به بعد و همچنین پررنگ‌ترشدن بعد مناسکی دینداری طبقة مرفه در دهة اخیر اشاره کرد که چنین تغییرات و نوساناتی در نظام بازنمایی سینما متأثر از تغییرات گفتمان‌های حاکم بر هر دهه بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Representation of Religiosity Dimensions of Social Classes: A Study of the Iranian Cinema following 1979 Revolution

نویسندگان [English]

  • Pezhman Barkhordari 1
  • Seyed Hossien Serajzadeh 2
  • Abdolmohammad Kazemipur 3
1 MA in Sociology, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Sociology, Kharazmi University,Tehran, Iran
3 Professor of Sociology, Calgary University, Canada
چکیده [English]

Introduction: Religious identity has been one of the most important aspects of shaping the social identity of individuals and social groups in Iran, and such a major and fundamental force has historically played a role in social changes in Iran. Moreover, religious identity is not a closed and homogeneous whole and has a variety of dimensions and components. On the other hand, the media, especially cinema and television, are not always detached from their social and political space, so they represent the content of their message, influenced by the dominant socio-political discourses, in a special way, highlighting a number of dimensions and ignoring others.
Method: This study seeks to study how different religiosity dimensions of social classes are represented in post-revolutionary Iranian cinema. The dimensions of religiosity considered in the present study are derived from the Glock and Stark's model of religiosity, as well as the implications of the class is based on Pierre Bourdieu's theory of distinction in which, the composition and volume of various capitals are involved in the class formation. Finally, these two theoretical levels are analyzed in the context of Stuart Hall's constructivist approach to representation. Out of the dozens of movies in Iranian cinema, two levels of theoretical and typical sampling was conducted and finally two film in each decade that were theoretically more closely aligned with the research criteria were selected and analyzed. The films included: Pure Repentance (1983), Two Blind Eyes (1984), from Karkheh to Rhein (1991), Smell of Camphor, Scent of Jasmine (2000), A House Built on Water (2001), Book of Law (2008), Scandal (2012) and Sensitive Class (2013). These films have been examined by John Fisk's Critical Semiotics at three levels of "reality, representation, and ideology".
Results and discussion: Finally, the combination and integration of the first two levels is represented in the last level, i.e., ideology. Critical semiotics of films have also shown that the representation of the five dimensions of religiosity of each social class, influenced by the discourses of each decade, has undergone significant changes, including reduction in the religiosity dimensions of the lower class, especially emotional dimension, compared to the 1960s, the relative stability of the dimensions of middle-class religiosity from the 1970s onwards, and the growing emphasis on the ritual dimension of religiosity of the upper class in the last decade. Such changes and fluctuations in the representation system of cinema itself have been affected by changes in the discourses that govern each decade.
Conclusion: The results of this study, on the other hand, confirmed that cinema, based on its representative nature, show the complex relations between the fundamental forces in Iranian society, namely religiosity and class relations, through the lens of cinema. It is important to note, however, that in comparison with literature of the study, which considers "religious cinema" to be stable in contrast to current trends in society, or without considering class formations, or impose single discourse on "Religious subjects", this study shows that despite the existence of specific political, social and economic discourses in each decade, such discourses do not affect the dimensions of religiosity of all classes in a similar and integrated way, moreover, representation of the dimensions of religiosity of different social classes have had significant fluctuations and changes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical Semiotics
  • Social Classes
  • Religiosity
  • Representation
  • Iranian Cinema
  • بوردیو، پیر (1390)، تمایز، ترجمة حسن چاووشیان، تهران: نشر ثالث.
  • پاکدهی، علیرضا، نقیب‌السادات، علیرضا و محسن گودرزی (1396)، «بازنمایی دین در سینمای پس از انقلاب؛ رابطه با زمینه‌های اجتماعی و دین رسانه‌ای‌شده»، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، شمارة 3: 1-28.
  • حسن‌پور، آرش و همکاران (1398)، «برساخت سوژة دینی در گفتمان‌های سینمای دینی پس از انقلاب اسلامی»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شمارة 4: 691-716.
  • دووینیو، ژان (1396)، جامعه‌شناسی هنر، ترجمة مهدی سحابی، تهران: نشر مرکز.
  • راودراد، اعظم (1391)، جامعه‌شناسی سینما و سینمای ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • راودراد، اعظم و ساحل فرشباف (1387)، «مرگ و جامعه: تحلیل آثار بهمن فرمان‌آرا از منظر جامعه‌شناسی سینما»، فصلنامة مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شمارة 15: 33-56.
  • راودراد، اعظم، سلیمانی، مجید و رؤیا حکیمی (1391)، «تحلیل بازنمایی گفتمان‌های دینی در سینمای ایران: مطالعة موردی فیلم کتاب قانون»، مجلة مطالعات و تحقیقات اجتماعی، شمارة 1: 71-88..
  • سلبی، کیت و ران کاودری (1380)، راهنمای بررسی تلویزیون، ترجمة علی عامری مهابادی، تهران: سروش.
  • فلیک، اوه (1387)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
  • فیسک، جان (1381)، «فرهنگ و ایدئولوژی»، ترجمة مژگان برومند، فصلنامة ارغنون،شماره 20: 117-126
  • کرامپتون، رزماری (1396)، طبقه و قشربندی اجتماعی، ترجمة هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی.
  • محمدپور، احمد (1392)، روش تحقیق کیفی: ضد روش 2، مراحل و رویه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
  • مرشدی‌زاد، علی، کشاورزی شکری، عباس و صالح زمانی (1393)، «بازنمایی هویت دینی در سینمای پس از انقلاب اسلامی»، مجلة فرهنگ و ارتباطات، شمارة 18: 59-81.
  • وبر، ماکس (1387)، دین، قدرت، جامعه، ترجمة احمد تدین، تهران: انتشارات هرمس.
  • مهدی‌زاده، سیدمحمد (1387)، رسانه‌ها و بازنمایی، تهران: انتشارات دفتر مطالعات و توسعة رسانه‌ها.
  • هال، استوارت (1393)، معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی، ترجمة احمد گل‌محمدی، تهران: نشر نی.
  • هزارجریبی، جعفر و رضا صفری (1389)، «بررسی نظری در شناخت طبقة متوسط با تأکید بر طبقة متوسط جدید ایران»، فصلنامة علوم اجتماعی، شمارة 50: 63-90
    • Glock, C. Y.  & Stark.R (1965) Religion & Society in Tension. Chicago: Rand McNally.
    • Jarvie, I.C. (1999). Towards a Sociology of the Cinema, London & New York: Routledge.
    • Hall, S. (1997), Media Education Foundation–Representation and Media, lecture in the Open University.