کنش فرهنگی زنان پس ‌از انقلاب اسلامی: تحلیل گفتمان مطالبات فمینیسم اسلامی در جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مطالعات آمریکا، دانشگاه تهران

2 استادیار مرکز تحقیقات زن و خانواده

3 کارشناس ارشد فقه و حقوق، دانشگاه الزهرا

چکیده

وقوع جمهوری اسلامی در ایران، فرصت ویژه‌ای برای کنشگری فرهنگی مبتنی بر آموزه‌های اسلام و نگاه ضدامپریالیستی به زنان بخشید. این امر عامل توانمندسازی جریان‌های مدنی زنان نیز بوده است. یکی از این جریان‌ها که در ادبیات بین‌الملل با عنوان فمینیسم اسلامی شناخته می‌شود، مدعی بازتفسیر ادبیات دینی مبتنی بر مفهوم مدرن برابری جنسیتی است. تدوین قوانین و تکوین هنجارهای اجتماعی، از جمله روابط زن و مرد در عرصة خانواده و اجتماع مبتنی بر قواعد اسلامی پس‌ از انقلاب اسلامی، به‌زعم فمینیست‌های اسلامی جایگاه فرودستی برای زنان ایجاد کرده است و آن‌ها از همان مجاری دینی خواستار بازتعریف برخی قوانین و هنجارهای فرهنگی هستند. مقالة حاضر با بررسی منابع متعدد دانشگاهی و مطبوعاتی که گفتمان فمینیسم اسلامی را برساخته است، دال‌های مرکزی این گفتمان را در مواجهه با جمهوری اسلامی در ایران بیان کرده است. در اینجا، فمینیسم اسلامی بر مبنای نظریة مارگات بدران تعریف شده است و با استفاده از رویکرد لاکلا و موف در تحلیل گفتمان انتقادی دال‌های مرکزی بازشناسی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، نقد رویکرد جمهوری اسلامی به تقلیل هویت زنانه به خانواده و اجتماع، تأکید بر برابری ارزشی زن و مرد برای دستیابی به تشابه حقوقی، توقف قانون‌گذاری نابرابر میان زنان و مردان مبتنی بر تفاسیر دینی و توسعة مشارکت زنان در جامعه مدنی از جمله موارد انتقاد فمینیسم اسلامی به جمهوری اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Women’s Cultural Agency, Post Islamic Revolution: A Discourse Analysis on Islamic Feminists’ Demands in Iran

نویسندگان [English]

  • Zohreh Nosrat Kharazmi 1
  • Fatemeh Ghasempour 2
  • Hannaneh Nosrat Kharazmi 3
1 Assistant Professor, Faculty of World Studies, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Women and Family Research Center, Tehran, Iran
3 MA in Islamic Jurisprudence and Law, Al Zahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Introduction: The historic revival of the political Islam late 1970s and the establishment of the Islamic Republic in Iran as an unprecedented form of government has attracted many international scholars for four decades. From the very beginning of this socio-political transition in Iran, the status of women and their rights and empowerment have been of high priority under an Islamic government. The Islamic Republic has become an enabling force to bring an exceptional opportunity for Iranian women to acknowledge their position in individual and social capacities. Simultaneously, the definition of womanhood and women’s social mission and role taking has changed a lot based on new Islamic cultural values and laws in the Islamic Republic. In parallel, some new and different interpretations came to surface in particular during Mohammad Khatami’s presidency and under the title of dynamic jurisprudence was giving way to Islamic feminism. Islamic feminists claim to re-interpret Quran and the Prophet’s Sunnah in terms of modern gender equality and women’s socio-political participation. However, “Islamic” and “feminism” sounds paradoxical to many critics, “Islamic feminism” is a named phenomenon and a theorized body of knowledge that got its climax in 1990s as it sounds to remain significant in the 21st century.
Method: The present study is an attempt to seize the focal discursive nodes of Islamic feminism regarding both academic and journalistic literature with acknowledging the fact that many of the current Islamic feminists are not even located in Iran as they produce and publish such knowledge in European and American universities. The present study, thus, addresses various academic and journalistic publications to unveil the focal nodes that constructs the discourse of Islamic feminism in Iran. It has covered a vast literature including 40 articles, book chapters and books in the Islamic feminism genre to unveil its discursive construction in Iran. It employs Laclau and Mouffe’s approach to critical discourse analysis: it finds the most frequent concepts that imply the re-reading of Islam in terms of gender equality and women’s rights and empowerment.
Results and discussion: The study indicates that Islamic feminism that has developed in response to the political Islam discursively focuses on four major themes, including a) criticizing the Islamic Republic for reductionism in women’s identity into the domestic and communal roles, b) emphasis on human dignity to achieve the legal equality, c) demand on halting gender-based discriminatory legislature, and finally, d) fostering women’s participation in civil society.
Conclusion: To provide a compatible version of Islam with women’s modern needs and wishes is a dilemma with which many Muslim scholars and activists are faced. Islamic feminists in Iran challenge the pervasive narrative of womanhood post Revolution since they believe it has undermined women’s position as individuals and reinforced men’s power and control over women. Studies such as the present one paves the way for a vigorous dialogue between Islam and modernity in the field of gender. It draws the complex status of modern Muslim women in border thinking between Islam and modernity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Feminism
  • Political Islam
  • Iran
  • Gender Equality
  • ابراهیمی، زهرا (1381)، «سه زن نماینده به هیئت‌های نظارت راه یافتند»، ماهنامة زنان، شمارة 11: 19.
  • افتخاری، رزا (1383)، «جنبش زنان گذار از فرقه‌گرایی و اقتدارگرایی (مصاحبه با پروین پایدار)»، ماهنامة زنان، شمارة 13: 46-52.
  • پارسا، نازلی (1393)، «زنان شاغل، حسرت فراغت (بررسی مؤلفه‌های فراغت برای زنان شاغل)»، ماهنامة زنان امروز، شمارة 1: 6-14.
  • توحیدی، نیره (1996)، فمینیسم، دموکراسی و اسلام‌گرایی در ایران، ترجمة علیه عباسی، لس‌آنجلس: کتابسرا.
  • بی‌نا (1398)، تولید علم فمینیسم اسلامی در جهان در پنج سال گذشته، https://trends.google.com/trends/explore?date=today%205y&q=islamic%20feminism
  • زره‌داران، بهزاد (1393)، «دفاع از حقوق زنان امر به معروف است (گفت‌وگو با دکتر سروش دباغ دربارة نسبت روشنفکری دینی و فمینیسم)»، ماهنامة زنان امروز، شمارة 9: 82-86.
  • شادی‌طلب، ژاله (1381)، «بعید است در آیندة نزدیک شاهد جنبش زنان باشیم»، ماهنامة زنان، شمارة 11: 35-37.
  • شرکت، شهلا (1370)، «چشمة آگاهی اگر بجوشد»، ماهنامة زنان، شمارة 1: 2-3.
  • __________ (1382)، «مدیر مسئول، گوشة رینگ (گفت‌وگو با مدیر مسئول)»، ماهنامة زنان، شمارة 12: 69-82.
  • شکری، شکوفه و ساهره لبریز (1370)، «تمکین»، ماهنامة زنان، شمارة 1: 58-63.
  • صدر، شادی (1381)، «اصلاحات قطره‌چکانی در قوانین مربوط به زنان»، ماهنامة زنان، شمارة 11: 22-23.
  • ________ (1382)، «آیا حکومت مسئول بی‌حجابی است؟»، ماهنامة زنان، شمارة 12: 14-17.
  • طاهری، فرح (1370)، «صد هزاران گل شکفت و بانگ مرغی برنخاست؛ مصاحبه با پریسا (خوانندة زن)»، ماهنامة زنان، شمارة 1: 64-71.
  • طباطبایی، نازنین (1393)، «انرژی سازمان‌یافتة زنان و تشدید آسیب‌های اجتماعی (گفت‌وگو با آذر تشکر)»، ماهنامة زنان امروز، شمارة 1: 92-95.
  • طریقی، نوشین (1382)، «خط بی‌پایان دوچرخه‌سواری زنان»، ماهنامة زنان، شمارة 11: 2-11.
  • کدیور، محسن (1381)، «با سنت ریشه‌دار باید ظریف برخورد کرد»، ماهنامة زنان، شمارة 11: 34-36.
  • گرجی، منیره (1372)، «زن و زمامداری: نگاهی به حکومت ملکة سبأ در قرآن»، فرزانه، شمارة ۱: 28.
  • گنجی، اکبر (1376)، «اولین فاشیست شیطان است»، مجلة کیان، شمارة 39: 20.
  • ماشینی، فریده (1386)، «حقوق انسانی و جنسیت در قرآن کریم»، فصلنامة بینات، شمارة 53: 162.
  • مجتهد شبستری، محمد (1379)، نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران: طرح نو.
  • مینویی، زهرا (1393)، «شروط ضمن عقد: جبران مافات»، ماهنامة زنان امروز، شمارة 1: 36.
    • Abiad, Nisrine (2008), Sharia, Muslim states and international human rights treaty obligations: A comparative study, London: British Institute of International and Comparative Law.
    • Ahmed, Leila. (1992), Women and gender in Islam: Historical roots of a modern debate, London: Yale University Press.
    • Alizadeh, Parvin (2000), The economy of Iran: Dilemmas of an islamic state, London: I.B. Tauris.
    • Badran, M. (2013), Feminism in Islam: Secular and Religious Convergences, NewYork: Oneworld Publications.
    • Badran, Margot (1995), Feminists, Islam, and nation: Gender and the making of modern Egypt, Princeton, N.J: Princeton University Press.
    • Bodman, Herbert L. & Nayyirah Tawḥīdī (1998), Women in Muslim societies: Diversity within unity, Boulder, Colo: Lynne Rienner Publishers.
    • Brumberg, Daniel & Farideh Farhi (2016), Power and change in Iran: Politics of contention and conciliation, Indianapolis : Indiana University Press.
    • Diamond, Larry Jay, Plattner, Marc F.  and Brumberg, D. (2003), Islam and Democracy in the Middle East, Baltimore: Johns Hopkins University Press.
    • Haddad, Yeonne Yazbeck In John L. Esposito (1998), Islam, gender, & social change, NY: Oxford University Press.
    • Hidayatullah, Aysha A. (2014), Feminist edges of the Qur'an, NY: Oxford University Press.
    • Golkar, Saeid (2015), Captive society: The Basij militia and social control in Iran, Washington: Woodrow Wilson Center Press.
    • Hooglund, Eric J. (2002), Twenty years of Islamic revolution: Political and social transition in Iran since 1979, Syracuse, N.Y: Syracuse University Press.
    • Laclau, E., and Mouffe, Ch. (1985), Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, London: Verso.
    • Mehran, Golnar (2003), “The Paradox of Tradition and Modernity in Female Education in the Islamic Republic of Iran”, Comparative Education Review, No. 47: 269-86.
    • Mir-Hosseini, Ziba & Richard Tapper (2006), Islam and democracy in Iran: Eshkevari and the quest for reform, London: I.B. Tauris.
    • Mir-Hosseini, Ziba (1999), Islam and gender: The religious debate in contemporary Iran, Princeton, NJ: Princeton University Press.
    • Moallem, Minoo (2005), Between warrior brother and veiled sister: Islamic fundamentalism and the politics of patriarchy in Iran, Berkeley: University of California Press.
    • Moghadam, Valentine M. (1993), Modernizing women: Gender and social change in the Middle East, Boulder, CO: L. Rienner.
    • Monshipouri, Mahmood (2011), Muslims in global politics: Identities, interests, and human rights, Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
    • Najmabadi, Afsaneh (2014), Professing selves: Transsexuality and same-sex desire in contemporary Iran, Durham: Duke University Press.
    • Paidar, Parvin (1995), Women and the political process in twentieth-century Iran, Cambridge England: Cambridge University Press.
    • Panah, Maryam (2007), The Islamic republic and the world: Global dimensions of the Iranian revolution, London: Pluto Press.
    • Poulson, Stephen C. (2005), Social movements in twentieth-century Iran: Culture, ideology, and mobilizing frameworks, Lanham, Md: Lexington Books.
    • Poya, Maryam (1999), Women, work and Islamism: Ideology and resistance in Iran, London: ZED Books.
    • Shahidian, Hammed (2002), Women in Iran, Westport, Conn: Greenwood Press.
    • Sonja van Wichelen in Bryan S. Turner (2012), The Routledge Handbook of the Body, Hoboken: Taylor & Francis.
    • Towhidi, Nayyirah (1375/1996), Feminism, Democracy and Islamism in Iran, (Trans. By: Elliye Abbāsi), Los Angeles, USA: Ketābsarā.
    • Vakil, Sanam (2011), Women and politics in the Islamic republic of Iran: Action and reaction, New York: Continuum.
    • Wadud, Amina (1999), Quran and Woman: Reading the Sacred Text from a Woman’s Perspective, New York: Oxford University Press.
    • Zeydabadi-Nejad, S. (2010), The Politics of Iranian Cinema: Film and Society in the Islamic Republic, London: Routledge.