مرزگذاری فرهنگی و اجتماعی در دورۀ قاجار: مطالعۀ موردی از درباریان مظفر‌الدین شاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری جامعه‌شناسی از دانشگاه هومبلت برلین

چکیده

هدف اصلی مقالة پیش رو بررسی نحوة برساخت مرز و مرزگذاری فرهنگی و اجتماعی در سفرنامة ظهیرالدوله (همراه مظفرالدین‌شاه به فرنگ) است. این سفرنامه که در بحبوحة انقلاب مشروطه نگاشته شده، از لحاظ جایگاه اجتماعی- سیاسی نگارنده حائز اهمیتی ویژه است. بحث توسعه‌یافتگی و مدرنیزاسیون جامعة ایرانی، لاجرم در ارتباط با کشورهای غربی پیوندی تنگاتنگ داشته است. به‌طور تاریخی و حتی در دوران معاصر، همیشه این سؤال مطرح بوده است که چگونه می‌توانیم ضمن برقراری و حفظ رابطه با غرب، الگویی مطلوب برای توسعة جامعة ایرانی فراهم کنیم؟ این رابطه برای جامعة ایران با مسائل و پیچیدگی‌های فراوانی همراه بوده و از دورة قاجار تاکنون هیچ‌گاه از این پیچیدگی‌ها و تنش‌ها کاسته نشده است. با جستن ریشه‌های تاریخی و فرهنگی و پژوهش دربارة اساس شکل‌گیری این رابطه در بستری تاریخی می‌توان به درک همه‌جانبه‌تری از هویت درحال شکل‌گیری جامعة ایران دست یافت. همچنین تلاش بر این است که با تحلیل محتوای قسمت‌های منتخب سفرنامة مذکور، نخستین لحظه‌هایی که در آن انواع مرزهای اجتماعی و فرهنگی به شکل‌دهی مفهومی «هویت ایرانی» دامن زده‌اند، ثبت شود. به‌علاوه نشان داده شده است که چگونه در این قبیل سفرنامه‌ها محور توجه از پیشرفت کشورهای مقصد به نقص‌های جامعة ایران معطوف شده است و بیشتر از آنکه دیگری ستایش شود، خود ملامت و سرزنش می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Performing Cultural Boundary-Making in the Qajar-Era: A Case-Study

نویسنده [English]

  • Sara Faridzadeh
PhD in sociology, Humboldt University Berlin
چکیده [English]

Introduction: Starting with the 19th century‘s European expansion and colonization, the contact between Europe and the non-European world has been disproportional. As emerging from Bitterli’s typology (1976) of a cultural encounter, this contact can be captured by two inseparable dimensions: the socio-political and the cultural. In the past forty years, the intercultural aspect of colonialism has gained currency in scholarship. Bitterli claims that history of colonialism must reorient itself completely. By this, he means that it cannot be explained solely by the changes in power and interest and the resulting political, administrative, and economic change. Similarly, Mary Louis Pratt (1992) argues that the analysis of the cultural contacts between Europe and the other parts of the world, which has influenced the colonial power relations, has been omitted from the analysis of power, and particularly so in the case of analyses starting from the non-European side.
Method: The present study is to explore the specificity of cultural boundary-drawing by Iranians traveling to Europe in the turn of the 20th century. The process of the cultural boundary-making and the boundary itself shall be observed and be described in its historical context. Travel writing, as a literary genre, and its practice by 19th and beginnings of the 20th century by Persians traveling to Europe can contribute to the understanding of how social actors construct groups as similar and different and how it shapes their understanding toward such groups.
Results and discussion: In Iran’s Qajar period, travel activities increased greatly, cumulating into a kind of golden era of Persian travel literature. In the numerous Persian reports of Europe, produced in this era, we find examples illuminating the tension between the motivation of assimilation on one side and the resistance towards import of stranger’s perceptions on the other side. Since fear and fascination have always been the ambivalent tendency of Iranians towards foreign cultures. Especially the travel report of Ẓahīr-ad-dawleh (1900), who traveled as a companion of Mụẓaffar-ad-dīn-šāh to Europe at the turn of the 20th century, is going to reveal much of the turbulences in Iranian society before the Constitutional Revolution of 1906. Despite Ẓahīr-ad-dawleh’s high political status at the court of Mụẓaffar-ad-dīn-šāh, his narrative appears critical and far from self-censorship. In similar conditions, other persons in the court who had the equal position did not dare to speak, not only because of losing their high rank but also because of losing their lives. What is interesting about Ẓahīr-ad-dawleh’s report is the comparative perspective that he maintains in his observations of the modern European conditions on one hand and the societal situation in Iran on the other hand. At the same time, however, he remains sober about the prospects of a complete acculturation with the European culture.
Conclusion: it can be argued that the travel writings have a lot to say but not discussed before. Despite this report’s unique thematic and formal properties, this travel writing has been rarely studied before. Particularly for a Persian travelogue like that of Ẓahīr ad-Dawleh, which was configured in regard to a European Other and during the novel experience of alterity, it would be very helpful to examine empirical qualitative data analysis and way it had come to the process of boundary-drawing. This act is one of the first steps towards constructing something that we name it in the future “the Iranian identity” and the (re)construction of a common history. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social and cultural boundaries
  • boundary-making
  • alterity
  • diversity
  • the travelogue of Ẓahīr ad-Dawleh
  • exclusion
  • inclusion
  • Qajar era
  • رضوانی، محمد اسماعیل (1371)، مقدمة سفرنامۀ ظهیرالدوله همراه مظفرالدین شاه به فرنگ، تهران: مستوفی.
  • سینکی، محمد مجدالملک (1392)، کشف‌الغرائب یا رسالۀ مجدیه، تهران: آبی.
  • شیرازی، میرزاصالح (1347)، سفرنامه، تصحیح و دوباره‌نویسی: سید محمدعلی شهرستانی، تهران: نشر روزن.
  • صفایی، ابراهیم (1344)، رهبران مشروطه، 2 جلد، تهران: جاویدان.
  • ظهیرالدوله، علی ابن محمدناصر (1371)، سفرنامۀ ظهیرالدوله همراه مظفرالدین شاه به فرنگ، تهران: مستوفی.
  • ظهیرالدوله، علی‌خان (1396)، چنته صفا، مصحح: علیرضا کیاکاظمی، تهران: پیکره.
  • ظهیرالدوله، علی‌خان (1352)، خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، تهران: فرانکلین.
    • Barth, Fredrik (1998), Ethnic Groups and Boundaries: The Social Organization of Culture Difference, Middleton: Waveland Press. 
    • Bauer, Markus/Rahn, Thomas (1997), Die Grenze. Begriff und Inszenierung, Berlin: Akademie Verlag.
    • Bitterli, Urs (1976), Die “Wilden” und die “Zivilisierten”: Grundzüge einer Geistes- und Kulturgeschichte der europäisch-überseeischen Begegnung, München: Verlag C. H. Beck.
    • Daniel, Elton (2002), “The Hajj and Qajar Travel Literature”, Society and Culture in Qajar Iran. Studies in Honor of Hafez Farmayan, Daniel L. Elton (Ed.), Costa Mesa, California: Mazda Publishers, 215-238.
    • Durkheim, Émile (1981), Die elementaren Formen des religiösen Lebens, Frankfurt am Main: Verlag der Weltreligionen.
    • Eigmüller, Monika/Vobruba, Georg (2006), Grenzsoziologie; Die politische Struktu­rierung des Raumes, Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften.
    • Ekbal, Kamran (1977), Der Briefwechsel ʿAbbās Mīrzās mit dem britischen Gesandten MacDonald Kinneir im Zeichen des zweiten russisch-persischen Krieges (1825–1828). Ein Beitrag zur Geschichte der persisch-englischen Beziehungen in der frühen Kadscharenzeit, Freiburg: Klaus Schwarz Verlag.
    • Faber, Richard/Neumann, Barbara (1995), Literatur der Grenze – Theorie der Grenze, Würzburg: Königshausen und Neumann.
    • Fragner, Bert (1979), Persische Memoirenliteratur als Quelle zur neueren Geschichte Irans, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
    • Görner, Rüdiger/Kirkbright, Suzanne (Hrsg.) (1999), Nachdenken über Grenzen, München: Iuidicium.
    • Koselleck, R. (1979), “Zur Historischen Semantik Asymmetrischer Gegenbegriffe”, in R Koselleck (Ed.), Vergangene Zukunft. Zur Semantik geschichtlicher Zeiten, (PP: 211-259, Frankfurt: Suhrkamp.
    • Lamont, Michèle (1992), Money, Morals and Manners: The Culture of the French and American Upper-Middle Class, Chicago: University Chicago Press.
    • Lamont, Michèle/ Molnár, Virág (2002), “The Study of Boundaries in the Social Sciences”, Annual Review of Sociology, No 28, 167–197.
    • Matthee, Rudi (2016), “From Splendour and Admiration to ruin and Condescension: Wester Travellers ro Iran from the Safavids to the Qajars”, Iran-Journal of the British Institute of Persian Studies, No 54, 3-22.
    • Medick, Hans (2006), „Grenzziehungen und die Herstellung des politisch-sozialen Raumes; Zur Begriffsgeschichte und politischen Sozialgeschichte der Grenzen in der frühen Neuzeit“, Grenzsoziologie: Die politische Strukturierung des Raumes, Monika Eigmüller/Georg Vobruba (Hrsg.), Wiesbaden: Springer VS, S. 37-51.
    • Münkler, Herfried/Ladwig, Bernd (1998), „Das Verschwinden des Fremden und die Pluralisierung der Fremdheit“ Die Herausforderung durch das Fremde, Berlin: Akademie Verlag GmbH, 11–25.
    • Osterhammel, Jürgen (1995), „Kulturelle Grenzen in der Expansion Europas“, Saeculum; Jahrbuch für Universalgeschichte, Nr. 46., 1. Hj., 101–138.
    • Parvizi, Amineh (1999), Die globale kapitalistische Expansion und Iran; Eine Studie der iranischen politischen Ökonomie (1500–1980), Münster, Ham­burg und London: LIT Verlag.
    • Pratt, Mary Louise (1992), Imperial Eyes. Travel Writing and Transculturation, London/New York: Routledge.
    • Reuter, Julia 2002, Ordnungen des Anderen; Zum Problem des Eigenen in der Soziologie des Fremden, Bielefeld: Transcript Verlag.
    • Ringer, Monica (2001), Education, Religion, and the Discourse of Reform in Qajar Iran, California: Mazda Publishers.
    • Ringer, Monica (2002), “The Quest for the Secret of Strength in Iranian Nin­teenth-Century Travel Literature: Rethinking Tradition in the Safarnameh”, Iran and the surrounding World: Interactions in Culture and Cultural Politics, Nikki R. Keddi/Rudi Matthee (Ed.). Seattle/London: University of Washington Press, 146–161.
    • Simmel, Georg (1983), Soziologie. Untersuchung über die Formen der Verge­sellschaftung, Berlin: Duncker & Humblot, 509–512.                                                                                                         
    • Sohrabi, Naghmeh (2012), Taken for Wonder. Nineteenth-Century Travel Accounts from Iran to Europe, Oxford: Oxford University Press.
    • Tavakoli-Taraghi, Mohammad (2001), Refashioning Iran. Orientalism, Occiden­talism and Historiography, Hampshire: Palgrave.
    • Thomas, Konrad (2008), „Die unsichtbaren Objektivität der Grenze“, Neuer Mensch und kollektive Identität in der Kommunikationsgesellschaft, Gerhard Preyer (Hrsg.), Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften, 108-118.