مقایسۀ ساخت کالبدی-فضایی و اجتماعی-اقتصادی مساکن مهر از منظر ساکنان (مورد مطالعه: شهر جدید سهند تبریز و شهر گلبهار مشهد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

2 استادیار گروه شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

3 دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

با اجرایی‌شدن سیاست مسکن مهر در راستای تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد، مشکلات ساختاری-کالبدی و اجتماعی-اقتصادی‌ پدیدار شده است. در این میان، احساس نابرابری اجتماعی و جدایی‌گزینی فضایی ساکنان (با توجه به وابستگی به کلان‌شهر هم‌جوار)، از جمله مسائلی است که با وجود اهمیت‌داشتن، کمتر مدنظر قرار گرفته است. این پژوهش با هدف شناسایی نحوة ارتباط ساخت کالبدی مجموعة مساکن مهر با ساخت اجتماعی- اقتصادی آن، به کندوکاو در کنش‌های مرتبط ساکنان پرداخته است. همچنین به روش مقایسه‌ای در دو نمونة 50 عددی مستقل (مسکن مهر شهر جدید سهند تبریز و شهر گلبهار مشهد) و روش خوشه‌ای در فازهای مختلف پروژه انجام شده است. داده‌ها از نظر توصیفی و استنباطی با نرم‌افزار SPSS نسخة 20 تحلیل شدند. ابتدا برای تعیین نرمال‌بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده شد و نتایج آزمون، نرمال‌بودن داده‌ها را تأیید کرد؛ از این‌رو با آزمون t فرضیة اصلی پژوهش آزموده شد. براساس یافته‌ها، میان ساخت‌ فضایی توسعة مسکن مهر (25 گویة اصلی) و ساخت اجتماعی آن (14 گویة اصلی)، رابطة مستقیم و معناداری (ضریب پیرسون 68/0) وجود دارد. مطالعة نمونه‌ها با آزمون t نشان می‌دهد، با وجود تفاوت معنادار داده‌ها در ابعاد اجتماعی و زیست‌محیطی (با میانگین بیشتر در نمونة گلبهار) و ابعاد خدماتی و اقتصادی (با میانگین بیشتر در نمونة سهند)، بعد کالبدی از وضعیت نسبتاً مشابهی در نمونه‌ها برخوردار است. همچنین بین میانگین‌های محاسباتی آزمون t، مؤلفه‌های ساخت کالبدی-فضایی و ساخت اجتماعی-اقتصادی تفاوت معناداری مشاهده نشد. با وجود اینکه امتیاز محاسباتی در هر دو گروه، متوسط به پایین بود، در نمونة گلبهار با اختلاف اندک، امتیاز بیشتری برآورد شد. بر مبنای نتایج، تبعیض محسوس در ارائة خدمات و دسترسی به امکانات شهری در کنار دورافتاده‌بودن امکانات فضایی، در شکل‌گیری و تشدید احساس نابرابری اجتماعی و جدایی‌گزینی فضایی این مجتمع‌ها، نقش مهمی ایفا کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Comparison of Physical-Spatial and Social-Economic Mehr Houses from the Perspective of Residents (Case Study: Sahand New City of Tabriz and Golbahar City of Mashhad)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Taghi Pirbabaei 1
  • Asghar Molaei 2
  • Atefeh Sedaghati 3
1 Professor, Department of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Tabriz Islamic Art University
2 Assistant Professor, Department of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Tabriz Islamic Art University
3 PHD Candidate in Islamic Urbanism, Faculty of Architecture and Urban Planning, Tabriz Islamic Art University, Tabriz
چکیده [English]

Introduction: The Mehr Housing Project in Iran, is the largest government initiative in the field of urban housing since the Islamic Revolution, which has been implemented with the aim of helping to provide housing for low income groups. With the implementation of the "Mehr Housing" policy, in order to provide housing for the low-income groups, structural-physical and socio-economic problems emerged; Feelings of social inequality and spatial segregation (due to dependence on the neighboring metropolis) of residents are among the issues that have been less researched despite their importance. This study aims to identify the relationship between the physical structure of Mehr housing complex and its socio-economic structure, and explores the relevant responses of residents.
Method: The research was performed by comparative method in two independent samples with a volume of 50 (Mehr housing in the new city of Sahand Tabriz and Golbahar city of Mashhad) by cluster method in different phases of the project. The data were analyzed descriptively and inferentially using SPSS.20 software. First, to test the normality of the data, the Kolmogorov-Smirnov test was used and the test results confirmed that the data were normal. Therefore, the main hypothesis of the research was tested by t-test.
Finding : According to the findings, there is a direct and significant relationship between spatial structure of Mehr housing development (25 main items) and its social structure (14 main items) (Pearson coefficient 0.68). The study of the samples with t-test shows that despite the significant difference in data in social and environmental dimensions (with more mean in Golbahar-sample) and service and economic dimensions (with higher mean in Sahand sample), but physical dimensions has a relatively similar condition in the samples. Also, in general, according to the computational averages of t-test, there was no significant difference between the components of "physical-spatial " and "socio-economic" structures, and despite the average to low computational score in both groups, in the Golbahar sample with a small difference, a higher score was estimated.
Results & Conclusion: Residents’ expectations of physical-spatial construction and socio- economic construction, according to what has been formed in these housing complexes, since it is lower than the average, so can’t be a confirmation of the lack of socio-economic inequality and segregation of this housing development pattern. Based on the results, significant discrimination in providing services and access to urban facilities, along with spatial remoteness, has played an important role in the formation and intensification of feelings of social inequality and spatial separation of these complexes. Therefore, it seems that providing cheap shelter in the suburbs, does not necessarily provide justice. The policy of Mehr Housing Projects, with the aim of expanding social justice and providing easy access to government support housing for low income people, in the form of affordable housing, has led to the reproduction of social- spatial inequality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mehr Housing
  • Housing Planning
  • Social Inequality
  • Spatial Separation
  • Physical structure
  • Social structure
ابراهیم‌زاده، عیسی، رهنما، محمدرحیم و محمد نگهبان مروی (1383)، «تحلیلی بر ضرورت شکل‌گیری و نقش شهر جدید گلبهار در تمرکززدایی از مادرشهر مشهد»، مجلة صفه، شمارة 38: 5-22.
احمدی، سید مسعود و ملیکا نفتی (1393)، «تجسم هنر اسلامی در فرهنگ ایرانی در راستای هویت‌بخشی به شهر و فضای شهری با تأکید بر طراحی پروژة بوستان خورشید»، ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مشهد، دانشگاه فردوسی: 1-17.
ادواردز، برایان و دیوید تورنت (1394)، مسکن پایدار (اصول و اجرا)، ترجمة محمود شورچه، تهران: انتشارات پرهام نقش.
ارمغان، مریم و ناهید عبدلی (1395)، «کودکان در شهر: بررسی ساختار فضایی مسکن و شهر در ارتباط با فرهنگ کودکی در منطقة یازده تهران»، مجلة پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، شمارة 2: 27-48.
اژدری، ابوالقاسم، تقوایی، علی‌اکبر و عارف ظهیرنژاد (1394)، «بررسی جدایی‌گزینی اجتماعی-فضایی گروه‌های تحصیلی و شغلی در کلان‌شهر شیراز»، فصلنامة علمی-پژوهشی مطالعات شهری، شمارة 16: 67- 80.
افراخته، حسن و اصغر عبدلی (1388)، «جدایی‌گزینی فضایی و نابهنجاری‌های اجتماعی بافت فرسوده، مطالعة موردی: محلة باباطاهر شهر خرم‌آباد»، نشریة تحقیقات جغرافیایی کاربردی علوم اجتماعی، شمارة 13: 53-81.
افروغ، عماد (1377)، فضا و جامعه: فضا و نابرابری اجتماعی؛ ارائة الگویی برای جدایی‌گزینی فضایی و پیامدهای آن، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت‌مدرس.
آجیلیان ممتاز، شیوا، رفیعیان، مجتبی و عارف آقاصفری (1396)، «بررسی عوامل مؤثر بر رضایت‌مندی سکونتی از پروژه‌های مسکن اقشار کم‌درآمد؛ مورد پژوهی: مسکن مهر قرقی (شهرک مهرگان)»، نشریة علمی پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شمارة 13: 247-257.
آرشین، مهسا و رحیم سرور (1396)، «ارزیابی سیاست‌های اجرایی دولت در تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری؛ مطالعة موردی: کلان‌شهر مشهد»، فصلنامة مطالعات مدیریت شهری، شمارة 30: 81-95.
پورمحمدی، محمدرضا (1393)، برنامه‌ریزی مسکن، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
پورمحمدی، محمدرضا و احمد اسدی (1393)، «ارزیابی سیاست‌های دولتی تأمین مسکن درمورد گروه‌های کم‌درآمد شهری؛ مطالعة موردی: شهر زنجان»، فصلنامة علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، شمارة 45: 111-128.
پورمحمدی، محمدرضا، صدر موسوی، میرستار و اصغر عابدینی (1391)، «تحلیلی بر سیاست‌های تأمین مسکن دولت با تأکید بر برنامه‌های توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی»، فصلنامة علمی- پژوهشی مطالعات شهری، شمارة 3: 34-43.
پیران، پرویز (1366)، «شهرنشینی شتابان و ناهمگون»، مجلة اطلاعات سیاسی اقتصادی، شمارة 4: 30-33.
پیله‌ور، علی‌اصغر و احمد پوراحمد (1383)، «روند رشد و توسعة کلان‌شهرهای کشور؛ مطالعة موردی: شهر مشهد»، پژوهش‌های جغرافیایی، شمارة 48: 103-121.
پیله‌وران، احسان (1393)، بررسی و ارزیابی عوامل تأثیرگذار در جمعیت‌پذیری شهر جدید گلبهار، پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة مدیریت امور شهری، استاد راهنما: دکتر براتعلی خاکپور، پردیس بین‌الملل دانشگاه فردوسی.
حبیبی، سید محسن (1386)، از شار تا شهر، تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تفکر و تأثر، تهران: مؤسسة انتشارات و چاپ، دانشگاه تهران.
خلیلی، احمد، نورالهی، حانیه، رشیدی، نعیمه و مریم رحمانی (1393)، «ارزیابی سیاست‌های مسکن مهر در ایران و ارائة راهکارهایی برای بهبود آن»، فصلنامة مطالعات شهری، شمارة 13: 83-92.
دلاور، علی (1380)، مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، تهران: رشد.
ربانی، رسول، کلانتری، صمد و علی هاشمیان‌فر (1389)، «بررسی عوامل اجتماعی با نابرابری‌های اجتماعی»، نشریة رفاه اجتماعی، شمارة 41: 267-305.
ساوج، مایک و آلن وارد (1380)، جامعه‌شناسی شهری، ترجمة ابوالقاسم پوررضا، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
سجادیان، ناهید، نعمتی، مرتضی، شجاعیان، علی و طاهره قنواتی (1394)، «تحلیل نابرابری اجتماعی براساس متغیرهای منتخب در شهر اهواز؛ نمونة موردی: شهرک نفت، گلستان، حصیرآباد»، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شمارة ۱۹: ۳۳-۶۰.
شالچی، وحید و عباس جنگ (1395)، «بازتولید نابرابری اجتماعی در تهران از خلال تعامل سرمایه و فضا»، فصلنامة مطالعات توسعة اجتماعی-فرهنگی، شمارة 1: 87-120.
شماعی، علی، فرجی، امین، عظیمی، آزاده و مریم هاتفی (1391)، «تحلیل نابرابری شاخص‌های کیفیت زندگی در سطح محلات شهر بابلسر»، فصلنامة جغرافیا، شمارة 33: 253-280.
طهماسب‌نژاد، ثابت (1393)، بررسی سازگاری‌های پروژه‌های مسکن مهر با معیارهای شهرسازی؛ نمونة موردی: فاز سه شهر جدید سهند، پایان‌نامة کارشناسی ‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، پردیس بین‌الملل ارس، استاد راهنما: دکتر شهریور روستایی، دانشگاه تبریز.
کرمی، تاج‌الدین (1393)، «تبیین نقش توزیع مکانی قشربندی اجتماعی در آسیب‌پذیری از مخاطرات محیطی در شهر تهران»، نشریة تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، شمارة 1: 67-83.
لطفی، صدیقه، منوچهری، ایوب و حسن آهار (1392)، «شهر و عدالت اجتماعی: تحلیل نابرابری‌های محله‌ای؛ مورد مطالعه، محلات مراغه»، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، شمارة 2: 69-92.
مرادی مسیحی، واراز و مانی طالبی (1396)، «تحلیل فضایی محرومیت‌های توسعه‌یافتگی؛ مطالعة موردی: شهرستان‌های استان گیلان»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارة 1: 55-68.
مؤمنی، منصور (1387)، تحلیل داده‌های آماری با استفاده از SPSS، تهران: کتاب نو.
نیک‌پور، عامر، ملکشاهی، غلامرضا و فائزه رزقی (1394)، «بررسی و تحلیل فضایی نابرابری‌های اجتماعی در مناطق شهری با رویکرد شهر متراکم؛ مطالعة موردی: زابل»، فصلنامة مطالعات شهری، شمارة 16: 27-38.
هاروی، دیوید (1379)، عدالت اجتماعی و شهر، ترجمة فرخ حسامیان، محمدرضا حائری و بهروز منادی‌زاده، تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
یزدانی، محمدحسن، سلطانی، علی، نظم‌فر، حسین و محمدامین عطار (1395)، «سنجش جدایی‌گزینی مسکونی پایگاه‌های اجتماعی- اقتصادی شهر شیراز با استفاده از شاخص‌های اندازه‌گیری تک‌گروهی»، فصلنامة علمی- پژوهشی مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شمارة 28: 117- 135.
یوسفی، علی و سمیه ورشوئی (1389)، «نابرابری اجتماعی در فضای شهری مشهد: برآوردی از نابرابری‌های درآمدی و تحصیلی در نواحی شهر»، مجلة مطالعات اجتماعی در ایران، شمارة 4: 97-125.
 
Badcock, B. (1994), “Snakes or Ladders? The Housing Market and Wealth Distribution in Australia”, International Journal of Urban and Regional Research, No. 18: 609–627.
Dildine, C. (2016), United States Housing Policy and Social Inequality: Homeownership, Renting, and the Necessity of Change, Wyoming Scholars Repository, Laramie: University of Wyoming.
Jamatia, E. Das, J., Goswami, B., Kaushik, S., and Chandra Koner, B. (2019), “Evaluation of Effectiveness of Academic Debate: An Experiment with Creative Andragogy in Medical Biovhemistry for Undergraduate Student”, Journal of Research in Medical Education and Ethics, No. 1: 79-87.
Rex, J. (1971), “The Concept of Housing Class and the Sociology of Race Relations”, Race, No. 12: 293–301.
Wang, X., and Hofe, R. V. (2007), Research Methods in Urban and Regional Planning, Berlin: Tsinghua University Press, Beijing and Springer-Verlag Gmbh Berlinheidelberg.
Winter, I. C. (1994), The Radical Home Owner: Housing Tenure and Social Change, Amesterdam: Gordon and Breach Science Publishers.
 
Afrakhteh, H., and Abdoli, A. (2008), “Separation Switching Space and Social Disorder, Case Study: City Area Baba Taher Khorram Abad”, Journal of Geographical Sciences, No.13: 53-81. (In Persian)
Afroogh, E. (1988), Space and Society: Space and Social Inequality, Tarbiat Modares University Press. (In Persian)
Ahmadi, S. M., and Nafti, M. (2014), “Visualization of Islamic Art in Iranian Culture in Order to Identify the City and Urban Space with Emphasis on the Design of the Sun Garden Project”, The Sixth National Conference on Urban Planning and Management, Mashhad: Ferdowsi University: 1-17. (In Persian)
Ajilian, SH., Rafieian, M., and Aghsafari, A. (2017), “Investing the Factors Affecting Residential Satisfaction of Low Income Housing Projects, Case Study: Ghoroghi Mehr Housing (Mehregan)”, Journal of the Scientific Association of Architecture and Urban Planning of Iran, No. 13: 247-257. (In Persian)
Armaghan, M., and Abdoli, N. (2016), “Children in the City: A Study of the Spatial Structure of Housing and the City in Relation Tochildhood Culture in the 11th District of Tehran”, Iranian Journal of Anthropological Research, No. 2: 27-48. (In Persian)
Arshin, M., and Sarvar, R. (2017), “Assessment of the Executive Policies of the Government on Providing Housing for Low Income Urban Groups, Case Study: Metropolitan City of Mashhad”, Urban Management Journal, No. 30: 81-95. (In Persian)
Azhdari, A., Taghvaee, A. A., and Zahirnezhad, A. (2015), “Study of Socio-Spatial Sepration of Educational and Occupational Groups in Shiraz Metropolis”, Urban Study Journal, No. 16: 67-80. (In Persian)
Delavar, A. (2000), The Oretical and Practical Foundations of Research in Humanities and Social Sciences, Tehran: Roshd Press. (In Persian)
Dildine, C. (2016), United States Housing Policy and Social Inequality: Homeownership, Renting, and the Necessity of Change, Wyoming Scholars Repository, Laramie: University of Wyoming Press.
Ebrahimzadeh, E., and Rahnama, M. R., and Negahban Marvi, M. (2004), “Golbahar New Town: A Study of Decentralization in the Metropolis of Mashhad”, Soffeh Journal, No. 38: 5-20. (In Persian)
Edwards, B., and Turrent, D. (2015), Sustainable Housing (Principles), Translated by: Shourche, M., Tehran: Parham Naghsh Press.
Habibi, M. (2006), From Shar to City: A Historical Analysis of the Concept of the City and Its Physical Appearance, Tehran: Tehran University Press. (In Persian)
Harvi, D. (2000), Social Justice and City, Translated by: Hesamian, F., and Haeri, M.R., and Monadizaeh, B., Tehran, Urban Processing and Planning Press. (In Persian)
Jamatia, E., and Das, J., and Goswami, B., and Kaushik, S., and Chandra Koner, B., (2019), “Evaluation of Effectiveness of Academic Debate: An Experiment with Creative Andragogy in Medical Biovhemistry for Undergraduate Student”, Journal of Research in Medical Education and Ethics, No. 1: 79-87.
Karami, T. (2014), “Explaining the Role of Spatial Distribution of Social Stratification in Vulnerability to Natural Hazards in Tehran”, Journal of Spatial Analysis of Environmental Hazards, No. 1: 67-83. (In Persian)
Khalili, A., Noorollahi, H., Rashidi, N., and Rahmani, M. (2014), “Evaluate Mehr Housing Policies in Iran and Provide Solutions To Improve It”, Urban Studies Journal, No.13: 83-92. (In Persian)
Lotfi, S., Manoochehri, A., and Ahar, H. (2013), “City and Social Justice: Analysis of Neighborhood Inequality”, Geographical Research Journal, No. 2: 69-92. (In Persian)
Momeni, M. (2007), Analysis of Statistical Data Using SPSS, Tehran: Ketabno Press. (In Persian)
Moradi Masihi, V., and Talebi, M. (2017), “Spatial Analysis of Development Deprivations, Case Study: Cities of Gilan Province”, Human Geography Research Journal, No. 1: 55-68. (In Persian)
Nikpour, A., Malekshahi, GH., and Rezghi, F. (2015), “Spatial Study and Analysis of Social Inequalities in Urban Areas with a Dense City Approach, Case Study: Zabol City”, Urban Studies Journal, No. 16: 27- 38. (In Persian)
Pilevar, A. A., and Pour Ahmad, A. (2004), “The Growth and Development Process of the Country’s Metropolises, Case Study: Mashhad City”, Geographical Research Journal, No. 48: 103-121. (In Persian)
Pilevaran, E. (2014), Investigation and Evaluation of Influential Factors in the Population of Golbahar New City, Master the Sis, Supervisor: Khakpour, B., Department of Urban Affairs Management, Ferdowsi University International Campus. (In Persian)
Piran, P. (1987), “Rapid and Heterogeneous Urbanization”, Journal of Political- Economical Information, No. 4: 30-33. (In Persian)
Pour Mohammadi, M.R. (2014), Planning for Housing, Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Humanities Books (Samt) Press. (In Persian)
Pour Mohammadi, M. R., and Asadi, A. (2014), “Assess Government Housing Policies for Low Income Urban Groups, Case Study: Zanjan City”, Geographical Space Journal, No. 45: 111-128. (In Persian)
Pour Mohammadi, M. R., Sadr Mosavi, M., and Abedini, A. (2012), “An Analysis of Government Housing Policies with an Emphasis on Economic, Social and Cultural Development Programs”, Urban Studies Journal, No. 3: 34-43. (In Persian)
Rabani, R., Kalantari, S., and Hashemian Far, A. (2009), “Investigating Social Equity with Social Inequalities”, Journal of Social Welfare, No. 41: 267-305. (In Persian)
Rex, J. (1971), “The Concept of Housing Class and the Sociology of Race Relations”, Race Journal, No. 12: 293–301.
Sajadian, N., Nemati, M., Shojaeian, A., and Ghanavati, T. (2015), “Analysis of Social Inequality Based On Selected Variables in Ahvaz, Case Study: Naft Town, Golestan, Hasirabad”, Spacial Planning Journal, No. 19: 33-60. (In Persian)
Savage, M., and Warde, A. (2000), Urban Socialogy, Translated by: Pourreza, A, Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Humanities Books (Samt) Press.
Shalchi, V., and Jang, A. (2016), “Reproduction of Social Inequality in Tehran Through the Interaction of Capital and Space”, Social- Cultural Development Journal, No. 1: 87-120. (In Persian)
Shamaei, A., Faraji, A., Azimi, A., and Hatefi, M. (2012), “Analysis of Inequality of Quality of Life Indicators in Babolsar Neighborhood”, Geography Journal, No. 33: 253-280. (In Persian)
Tahmasb Nezhad, S. (2014), Investigating the Compatibility of Mehr Housing Projects with Urban Planning Criteria, Case Study: Sahand New City (Phase 3), Master the sis, Supervisor: Roostaei, SH., Department of Geography and Urban Planning, Tabriz University: Aras International Campus. (In Persian)
Wang, X., and Hofe, R. V. (2007), Research Methods in Urban and Regional Planning, Berlin: Tsinghua University Press, Beijing and Springer-Verlag Gmbh Berlinheidelberg.
Winter, I. C. (1994), The Radical Home Owner: Housing Tenure and Social Change, Amesterdam: Gordon and Breach Science Publishers.
Yazdani, M. H., Soltani, A., Nazmfar, H., Attar, M. A. (2016), “Assessing the Residential Separation of Socio- Economic Bases in Shiraz Using One-Group Measurement Indicators”, Urban and Regional Studies and Research Journal, No. 28: 117-135. (In Persian)
Yosefi, A., and Varshooei, S., (2009), “Social Inequality in the Urban Space of Mashhad: Estimation of Income and Education Inequalities in Urban Areas”, Social Studies in Iran Journal, No. 4: 97-125. (In Persian)