تحول معنایی خانواده در اسناد قانون توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق زن در اسلام دانشگاه تربیت‌مدرس

2 استاد دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه تهران

3 دانشیار دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه تهران

4 استادیار دانشکدة علوم انسانی دانشگاه تربیتمدرس

چکیده

خانواده نهادی واسط میان فرد و جامعه است. نتیجة تحولات فردی در نهاد خانواده به جامعه منتقل می‌شود و افراد نیز متأثر از تحولات جامعه قرار می‌گیرند؛ از این‌رو خانواده عنصری ارزشمند برای جامعه است. چنانچه جامعه و دولت‌ها تحولات خانواده و اعضا را درنظر نداشته باشند و به سیاق تمایل نهادی به ثبات آن را نادیده بگیرند، یا خانواده به اهداف جامعه و دولت بی‌اعتنا بماند، این نهاد محل تعارض و اختلاف دولت‌ها و افراد خواهد بود. این پژوهش در پی ردیابی تصویر تحول معنایی خانواده در اسناد قانون توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران پس از انقلاب اسلامی است. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد این اسناد با ایجاد نسخة خانوادة تراز، به‌نوعی ثبات در معنای خانواده اعتقاد دارند. به معنای دیگر تغییرات عینی و ذهنی خانواده و اعضای آن از منظر دولت‌ها مورد غفلت قرار گرفته است و آنان برنامه‌ها، خدمات و حمایت‌های خود را به خانوادة تراز مدنظر خود ارائه می‌دهند؛ از این‌رو می‌توان تحول معنایی خانواده در سیر تاریخی این اسناد را تمایل به ثبات تعبیر کرد. این پژوهش به شیوة کیفی و با استفاده از روش تحلیل محتوا به صورت‌بندی مضمونی نحوة شکل‌گیری این ثبات، با بررسی شش سند توسعه پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Semantic Transformation of the Family in the Documents of the Economic, Social and Cultural Development Law of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Fezzeh Sadat Hosseini 1
  • Taghi Azad Armaki 2
  • Mehri Bahar 3
  • Hajar Azari 4
1 PhD Student in Women’s Law in Islam at Tarbiat Modares University
2 Professor at the Faculty of Social Sciences, University of Tehran
3 Associate Professor, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
4 Assistant Professor, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University
چکیده [English]

Introduction: The family is an intermediary institution between the individual and society. In the family institution, the result of individual changes is transferred to the society and individuals are also affected by the changes in the society. Therefore, the family is a valuable element for society. If society and governments ignore the changes of family and members and ignore it in the context of the institutional desire for stability, or if the family don’t pay attention to the goals of society and the state, this institution will be a place of conflict and disagreement between governments and individuals. This research seeks to trace the semantic transformation of the family in the documents of the Economic, Social and Cultural Development Law of Iran after the Islamic Revolution. The reason for choosing upstream documents is the wide scope of policy, as well as the timing of its implementation (five years), which governments will usually be involved in implementing and writing. Therefore, these written documents can be used to examine the meaning of the family from the perspective of the government that wrote the documents, the government that enforces it, and the government that drafts the new development plan, and the differences in attitudes and policies for the family.
Method: This study has examined the six published documents of development after the Islamic Revolution using qualitative method and using content analysis method. These documents has fully read, and all clauses related to  the family, women, men, children, marriage, divorce, population, etc. were extracted and classified. By re-reading and reviewing the categorized clauses, they provided a context for the abstraction of categories, concepts, and sub-concepts, the traces of which can be identified in the set of development documents.
Findings: The findings of this study show that there are three general concepts throughout the six development documents about the family: audience loss, non-determination policy, and attitudes toward family attitudes. Together, these three components create a space to create a balanced family version that means the family serves the goals and policies of government and society. Creating a balanced family means a kind of semantic stability in the family, which is done by neglecting the objective and mental changes of the family, its evolved functions, as well as the role-attitude change of its members (men and women and gender developments).
Conclusion: Governments offer their programs, services, and supports to their balanced families. Other forms of family are considered to be a kind of standard deviation from the family level and are not considered by governments, while they may be objectively related to the lived experience of social actors. Therefore, the semantic evolution of the family in the historical course of these documents can be interpreted as the tendency to stability.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Family
  • Meaning
  • Gender
  • Development
  • Transformation
  • اسدی، لیلا سادات و زهرا میرزازاده (1392)، «نسبت خانواده با دو حوزة عمومی و خصوصی، با رویکردی به کارکردهای خانواده و حریم خصوصی»، فصلنامة تعالی حقوق، شمارة 5: 83-108.
  • اعزازی، شهلا (1376)، جام‍ع‍ه‌ش‍ن‍اس‍ی خان‍واده ب‍ا ت‍أک‍ی‍د ب‍ر ن‍ق‍ش، س‍اخ‍ت‍ار و ک‍ارک‍رد خان‍واده در دوران م‍ع‍اص‍ر، تهران: نشر روشنگران و مطالعات زنان.
  • ایمان، محمدتقی (1392)، ارزیابی پارادایمی برنامه‌های توسعة جمهوری اسلامی ایران. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • آزاد ارمکی، تقی (1386)، جامعه‌شناسی خانوادة ایرانی، تهران: سمت.
  • باقری، شهلا (1383)، «خانواده و سیاست‌گذاری اجتماعی در عرصة ملی و فراملی»، فصلنامة علمی-پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، شمارة 25: 152-179.
  • جلالی، محمد و مهدی مهدوی‌زاد (1395)، «تأثیر تحولات نهادهای اجتماعی بر امکان دولت قانونمند در ایران»، فصلنامة علمی-پژوهشی دولت پژوهی، دورة دوم، شمارة 5: 135-163.
  • جنادله، علی و مریم رهنما (1393)، «دگرگونی در الگوی متعارف خانواده ایرانی»، فصلنامة علمی-پژوهشی خانواده‌پژوهی، شمارة 10: 277-296.
  • جمشیدی‌ها، غلامرضا، صادقی فسایی، سهیلا و منصوره لولاآور (1392)، «نگرش جامعه‌شناختی بر تأثیر فرهنگ مدرن از منظر جنسیتی بر تحولات خانواده در تهران»، فصلنامة زن در فرهنگ و هنر، شمارة 2: 183-198.
  • سمواتی، زهرا، سطوتی، جعفر و محمد زرنگ (1395)، «تحلیلی بر جایگاه زن و خانواده در برنامه‌های توسعه‌ای در اسناد فرادستی نظام»، مجلة علمی-پژوهشی مطالعات توسعة اجتماعی ایران، دورة هشتم، شمارة 2: 49-68.
  • صادقی فسایی، سهیلا، خادمی، عاطفه و طیبه نجفی (1395)، «تحلیل گفتمان سه دورة اجرایی جمهوری اسلامی ایران در زمینة وضعیت اجتماعی زنان»، دوفصلنامة علمی-پژوهشی الگوی پیشرفت اسلامی، دورة چهارم، شمارة 7: 175-201.
  • صادقی فسایی، سهیلا و سمیرا کلهر (1386)، «بررسی ابعاد شکاف جنسیتی و میزان تحقق کاهش آن در برنامة سوم توسعه»، فصلنامة علمی-پژوهشی زن در توسعه و سیاست، دورة پنجم، شمارة 2: 5-28.
  • صادقی، سهیلا و ایمان عرفان‌منش (1392)، «تحلیل جامعه‌شناختی تأثیرات مدرن‌شدن بر خانوادة ایرانی و ضرورت تدوین الگوی ایرانی اسلامی»، فصلنامة زن در فرهنگ و هنر، شمارة 1: 63-84.
  • صفری شالی، رضا (1394)، «تحلیل گفتمان عدالت جنسیتی در لوایح و برنامه‌های توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی»، دوفصلنامة مطالعات جامعه‌شناختی، دورة بیست‌ودوم، شمارة 2: 211-237.
  • عبدی، عباس (1393)، مقدمه‌ای بر پژوهش در جامعه‌شناسی خانواده در ایران، تهران: نشر نی.
  • عرشی، ملیحه، شریفیان ثانی، مریم و مرضیه تکفلی (1397)، «سیاست‌های فراگیر خانواده در ایران»، فصلنامة رفاه اجتماعی، شمارة 70: 108-140.
  • عموزاده مهدیرجی، حنیف (1396)، «سیاست‌گذاری خانواده و تغییرات اجتماعی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامة سیاست‌گذاری عمومی، دورة سوم، شمارة 1: 133-152.
  • عنایت، حلیمه و مجید موحد (1383)، «زنان و تحولات ساختاری در عصر جهانی‌شدن»، فصلنامة علمی -پژوهشی زن در توسعه و سیاست، دورة دوم، شمارة 2: 143-166.
  • غیاثوند، احمد (1395)، «شکوفه‌های عشق تحلیل و ارزشیابی سیاست‌گذاری در زمینة خانواده با تکیه بر طرح شکوفه‌های عشق»، دوفصلنامة علمی-پژوهشی جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، دورة سوم، شمارة 7: 93-120.
  • کرمی، محمدتقی (1391)، «تحلیل گفتمان سه برنامة توسعه با رویکردی به مسائل زنان و خانواده»، فصلنامة برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، دورة چهاردهم، شمارة 13: 41-75.
  • گلچین، مسعود (1379)، «روابط متقابل نهاد سیاسی و دولت با خانواده»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه خوارزمی)، شمارة 28-29: 41-79.
  • ملکی، امیر، ربیعی، علی، شکربیگی، عالیه و قادر بالاخانی (1394)، «بررسی فردی‌شدن خانواده در ایران با تأکید بر روند تغییرات ساختاری و کارکردی خانواده ایرانی از سال 1335 تا 1393»، فصلنامة علمی-پژوهشی مطالعات راهبردی زنان، شمارة 64: 41-96.
  • ملک‌محمدی، حمیدرضا (1385)، «سیاست‌گذاری؛ دانش و روش»، فصلنامة سیاست داخلی، سال اول، شمارة 1: 176-189.
  • مهاجرانی، علی‌اصغر (1375)، «روند انتقال و تحول خانواده در ایران و جهان»، فصلنامة جمعیت، شمارة 17: 10-16.
  • منوری، نوح (1395). تقلیل سیاست‌گذاری به الگودهی: نقدی بر سیاست‌های خانواده در ایران، مجموعه مقالات اولین همایش ملی علمی-پژوهشی تغییرات خانواده و چالش‌های آن در ایران، شیراز، ارم.
    • Boyd, Susan B. (2007), Legal Regulation of Families in Changing Societies, in the Blackwell Companion to Law and Society.
    • Downe Wamboldt, B. (1992), “Content Analysis: Method, Application and Issues”, Health Care Foe Women International, Vol. 13, No. 3: 313-321.
    • Hsieh, Husiu-Fang, S., and E E. Sh. (2005), “Three Approaches to Content Analysis”, Qualitative Health Research, Vol. 15, No. 6.
    • Lincoln, Y. S., and E. G. G., (1985). Naturalistic Inquiry, Beverly Hills, Sage Publication Inc, Newbury Park, London: New Dehli.
    • Paidar, P. (1995), Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran, Vol. 1, Cambridge University Press.
    • Polit, D. F., and B. P. H. (1999). Nursing Research. Principles and Methods, Philadelphia, Sixth (Ed) J. B. Lippincott Company, NewYork: Baltimore.
    • Salehi-Isfahani, J. (2013), Social Change in Post-Khomeini Iran, Georgetown University.
    • Asadi, L., and Mirzazadeh, Z. (2013), “The Relationship of the Family with Both Public and Private Spheres, with an Approach to the Functions of the Family and Privacy”, Quarterly Journal of Excellence in Law, No. 5: 83 -108.(In Persian)
    • Ezazi, S. (1997), Family Society Studies with Emphasis on the Role, Structure and Function of the Family in Modern Periods, Tehran: Roshangaran Publishing and Women's Studies.(In Persian)
    • Iman, M. T. (2013), Paradigmatic Evaluation of Development Programs of the Islamic Republic of Iran, Qom: Hozeh and University Research Institute.(In Persian)
    • Azad Armaki, T. (2007), Sociology of Iranian Family, Tehran: Samat.(In Persian)
    • Bagheri, Sh. (2004), “Family and Social Policy in the National and Transnational Area”, Quarterly Journal of Women's Strategic Studies, No. 25: 152-179.(In Persian)
    • Jalali, M., and Mahdavizad, M. (2016), “The Impact of Developments of Social Institutions on the Possibility of the Rule of Law in Iran”, Scientific-Research Quarterly Journal of Government Research, Vol. 2, No. 5: 135-163.(In Persian)
    • Janadaleh, A., and Rahnama, M. (2014), “Transformation in the Conventional Pattern of the Iranian Family”, Quarterly Journal of Family Research, Vol. 3, No. 10: 296-277.(In Persian)
    • Jamshidiaha, Gh., Sadeghi Fasaei, S., and Lolavar, M. (2013), “Sociological Attitude on the Influence of Modern Culture From a Gender Perspective on Family Transformations in Tehran”, Women's Quarterly in Culture and Art, No. 2: 183 - 198.(In Persian)
    • Samavati, Z., Satvati, J., and Zarang, M. (2016), “An Analysis of the Position of Women and the Family in Development Programs in Extraordinary Documents of the System”, Iranian Journal of Social Development Studies, Vol. 8, No. 2: 49-68.(In Persian)
    • Sadeghi Fasaei, S., Khademi, A., and Najafi, T. (2016), “Discourse Analysis of Three Executive Courses of the Islamic Republic of Iran in the Field of Women's Social Situation”, Two Quarterly Scientific-Research Quarterly Model of Islamic Progress, Vol. 4, No. 7: 175-201.(In Persian)
    • Sadeghi Fasaei, S., and Kalhor, S. (2007), “A Study of the Dimensions of Gender Gap and the Extent of Its Reduction in the Third Development Plan”, Women's Scientific-Research Quarterly in Development and Politics, Vol. 5, No. 2: 5 -28.(In Persian)
    • Sadeghi, S., and Erfan Manesh, I. (2013), “Sociological Analysis of the Effects of Modernization on the Iranian Family and the Necessity of Developing the Iranian-Islamic Model”, Quarterly Journal of Women in Culture and Art, No. 1, 63-84.(In Persian)
    • Safari Shali, R. (2015), “Analysis of Gender Justice Discourse in Bills and Programs of Economic, Social and Cultural Development of the Islamic Republic”, Two Quarterly Journal of Sociological Studies, Vol. 22, No. 2: 211-237.(In Persian)
    • Abdi, A. (2014), Introduction to Research in Family Sociology in Iran, Tehran: Ney Publishing.(In Persian)
    • Arshi, M., Sharifian Sani, M., and Takafoli, M. (1397), “Inclusive Family Policies in Iran”, Social Welfare Quarterly, No. 70: 108-140.(In Persian)
    • Amoozade Mahdirji, H. (2017), “Family Policy and Social Change in the Islamic Republic of Iran”, General Policy Quarterly, Vol. 3, No. 1: 133-152.(In Persian)
    • Enayat, H., and Movahed, M. (2004), “Women and Structural Developments in the Age of Globalization”, Women's Scientific-Research Quarterly in Development and Politics, Vol. 2, No. 2: 143-166.(In Persian)
    • Ghiasvand, A. (2016), “Love Blossoms Analysis and Evaluation of Family Policy Based on the Plan of Love Blossoms”, Two Socio-Research Quarterly Journal of Sociology of Social Institutions, Vol. 3, No. 7: 93-120.(In Persian)
    • Karami, M. T. (2012), “Discourse Analysis of Three Development Programs with An Approach to Women and Family Issues”, Quarterly Journal of Welfare and Social Development Planning, Vol. 14, No. 13: 41-75.(In Persian)
    • Golchin, M. (2000), “Interactions of Political Institution and Government with Family”, Journal of the Faculty of Literature and Humanities (Kharazmi University), No. 28-29: 41-49.(In Persian)
    • Maleki, A., Rabiee, A., Shekarbeigi, A., and Balakhani, Q. (2015), “A Study of Individualization of the Family in Iran with Emphasis on the Process of Structural and Functional Changes of the Iranian Family From 1335 to 1393”, Scientific-Research Quarterly of Strategic Studies of Women, No. 64: 41-46.(In Persian)
    • Malek Mohammadi, H. (2006), “Policy Making; Knowledge and Methods”, Quarterly Journal of Domestic Politics, Vol. 1, No. 1: 176-189. (In Persian)
    • Mohajerani, A. A (1996), “The Process of Family Transformation and Transformation in Iran and the World”, Quarterly Journal Ofpopulation, No. 17: 10-16. (In Persian)
    • Monawari, N. (1395), Reducing Policy to Pattern: A Critique of Family Policies in Iran, in the Proceedings of the First National Conference on Family Changes and Its Challenges in Iran, Shiraz, Eram. (In Persian)
    • Polit, D. F., and B. P. H. (1999). Nursing Research. Principles and Methods. Philadelphia, Sixth (Ed) J. B. Lippincott Company, NewYork: Baltimore.