بررسی جامعه‌شناختی نگارۀ پناه (1356) اثر محمود فرشچیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان

2 دانشیار جامعه‌شناسی، دانشگاه شیراز

3 دانشیار پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان

4 دانشیار فلسفه و تاریخ هنر، دانشگاه تربیت‌مدرس

چکیده

مطالعۀ جامعه‌شناختی در هنر امکانات جدید و ممتازی را برای برنامه‌ریزان اجتماعی و اعضای جامعۀ هنری فراهم می‌سازد. بررسی جامعه‌شناختی تجربۀ محمود فرشچیان در خلق نگاره‌های شیعی که بعضاً با اقبال عمومی مواجه شده، علاوه بر فهم معانی آثار، یافته‌هایی برای خودآگاهی جامعۀ هنری و برنامه‌ریزان اجتماعی خواهد داشت و به پرسش‌های مهمی پاسخ خواهد داد: چگونه یک اثر هنری خود را به‌عنوان یک پدیدۀ فراگیر اجتماعی مطرح کند، دیده شود و اثرگذاری کند؟ چه زمینه‌های شخصیتی در هنرمند وجود دارد که اثر هنری او را به یک پدیدۀ فراگیر اجتماعی مبدل می‌کند؟ شرایط فرهنگی جامعه چه تأثیری بر شخصیت هنرمند و آفرینش‌های هنری او دارد؟ هنرمند و اثر هنری او چه نسبتی با جامعه دارند؟ بررسی جامعه‌شناختی نگارۀ «پناه» با هدف توضیح مکانیسم اجتماعی به­وجودآمدن آن با استفاده از نظریۀ سید سعید زاهد نشانگر آن است که اثر مذکور برآیند کنش هنرمند در زمینۀ شخصیت، فرهنگ و شرایط اجتماعی بوده است. شخصیت و زمینۀ فرهنگی به‌طور مستقیم بر ادراک هنری هنرمند یعنی الهام، تخیل و نوآوری مؤثر است و زمینۀ اجتماعی و ساختار رسمی جامعه نیز به‌طور غیرمستقیم و ناخودآگاه بر آن اثرگذار شده‌اند. التفات هنرمند به خفقان حاکم بر مردم در نیمه‌های دهۀ 1350 از رهگذر الهام و تخیل به مضمون «پناه‌جویی شیعیان» تبدیل شده و سپس از مجرای نوآوری، ساختار بصری یافته است. ساختار بصری نگارۀ پناه به‌واسطۀ تمهیدات تجسمی‌ای مانند ترکیب‌بندی متمرکز، فضای خلوت، بازنمایی غیرفیگوراتیو پیکرۀ امام با خطوط منحنی و پرهیز از چهره‌پردازی و تلون برای کاهش مادیت اشکال و فضا به فرم مبدل شده و حزن جمعی و بی‌یاوری آن‌ها را بازنمایی کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sociological Consideration of "Panah" Painting (1356) by Mahmood Farshchian

نویسندگان [English]

  • Mostafa Siasar 1
  • Seyyed Saeed Zahed 2
  • Asghar Javani 3
  • Asghar Fahimifar 4
1 Phd. Student in Art University of Isfahan
2 Associate Professor of Sociology in Shiraz university
3 Associate Professor of Art Research in Art University of Isfahan
4 Associate Professor of Philosophy and History of art in Tarbiat Modares University
چکیده [English]

Introduction: Sociological study in art, establishes new capabilities and advantages for social planners and art society members. Sociological study of Farshchian,s Shiite paintings, which usually were welcomed by the public, more than the meaning, will provide the contemporary Iranian painters with self-awareness. This research will also answer to questions such as “how does a piece of art bccome fameous and welcomed, how personal background causes a piece of art be welcomed publicly, what are the affects of cultural conditions on artist personality and his works and what is the relation between society and artist and his work?
Method: To answer these questions via an explanatory - analytic method for analyzing, much data gathered through studying texts and interviewing some painters and professors. This method in relation to the theoretical model used, managed data collecting and then analyzing, finding and finally concluding the results.
Finding: Sociological study of “Panah”religious painting (meaning shelter) to uncover the mechanism of social creating based on a local theory, made by professor seyyed saeed zahed, showed that the painting has been the resultant of artist action in background of personality, culture and social condition together. This comment means that we can not put our stress on one social factor alone, but examine the portion of factors which should not be supposed fixed in their portion of influence. Our analysis on factors and their  portion of affection made it clear that personality of the artist and cultural background have directly affected the inspiration, imagination and innovation of farshcian in “Panah”, but the social structure indirectly and unconsciously.
The artist birth in a religous family and the Shiite system of training by mother according ceremonies like pilgrimage, resorting and mourning has formed and deeply affected his aesthetics. In this way his action is in accordance to shiite public culture and the kind of its aesthetics as far as artistic creation has been done as a religious action. More over, farshchian is relataed to social structure and condition in fifties. In this decade, he has a critical position toward cultural and political situation. His criticizing of modern styles of painting and alienation of modern artist is so clear. On the other hand, suppression of people in that decade has affected his works unconsciously and conscously.”under dominatin of power” is an example of direct and conscous political criticizing, but “panah” is indirectly affected. The artist unintentionaly has criticized the suppression of people by Pahlavid regime in half of fifties(1350) and then has refered to “asylum” topic  with a special visual structure. Mahmood Farshchian has formed the visual structure of “panah” painting by using concentrated composition, empty space, nonfigurative and colorless anatomy of imam to reduce materiality and induce helplessness of the Shiite under suppression. This structure represents the collective sense of shiite people toward the dominated condition in which the artist lives.
Results and Conclusion: Our consideration of “Panah creation”, shows that Farshchian himself is more affected by informal structure of society or traditional pattern of relations especially family relations and Shiite collective ceremonies than modern and formal social structure. On the other hand, the work has been formed under the social condition and collective shiite sense in which shiite people are suppressed. It means that his visual arrangements are unconsciously affected by social suppression which has formed the elements and their composition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mahmoud Farshchian
  • Shiite Painting
  • Social Background
  • Cultural Background
  • آرمین، منیژه (1388)، کیمیاگران نقش؛ زندگی‌نامه هفت نقاش معاصر، تهران: سورۀ مهر.
  • افسریان، ایمان (1389)، در جست­وجوی زمان نو؛ درآمدی بر تاریخ انتقادی هنر معاصر ایران، تهران: حرفۀ هنرمند.
  • ابن مسکویه (1392)، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، قم: بیدار.
  • ادگار، اندرو و سجویک، پیتر (1387)، مفاهیم بنیادی نظریۀ فرهنگی، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
  • اینگلیس، دیوید و جان هاگسون (1397)، جامعه‌شناسی هنر؛ شیوه‌های دیدن، ترجمۀ جمال محمدی، تهران: نی.
  • پاکباز، روئین (1355)، «مروری بر نقاشی و مجسمه‌سازی معاصر»، جوانان رستاخیز، شمارۀ 79: 71-82.
  • پاکباز، روئین (1383)، نقاشی ایران از دیروز تا امروز، تهران: سیمین و زرین.
  • پیروزمند، علی‌رضا (1395)، مبانی و الگوی مهندسی فرهنگی، قم: تمدن نوین اسلامی.
  • حسینی‌راد، عبدالمجید و مریم خلیلی (1391)، «بررسی نقش جریان‌های فکری و حکومتی در رویکرد ملی‌گرایانۀ نقاشی نوگرای ایران»، فصلنامه هنرهای زیبا، شمارۀ 49: 5-17.
  • جنسن، چارلز (1384)، تجزیه و تحلیل آثار هنرهای تجسمی، ترجمۀ بتی آواکیان، تهران: سمت.
  • رامین، علی (1390)، نظریه‌های فلسفی و جامعه‌شناختی در هنر، تهران: نی.
  • رضایی نبرد، امیر (1397)، نگار جاویدان؛ زندگی و آثار محمود فرشچیان، تهران: فرهنگسرای میردشتی.
  • رضایی نبرد، امیر (1394)، «بررسی دو تابلوی غدیرخم و عصر عاشورا»، مجموعه مقالات همایش جایگاه هنر شیعی در تبیین مفاهیم و ارزش‌های هنر اسلامی، تهران، مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی: 93-108.
  • زاهد، سید سعید (1394)، تأملی نو در جامعه‌شناسی هنر، شیراز: دانشگاه شیراز.
  • زاهد، سید سعید (1389)، جنبش‌های سیاسی معاصر ایران، قم: طه.
  • سیاسر، مصطفی (1398)، تبیین جامعه‌شناختی نگاره‌های آیینی ایران از دهه 40 تا 80؛ بررسی موردی آثار محمود فرشچیان، رسالۀ دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان.
  • فهیمی‌فر، اصغر (1393)، کوچه‌باغ‌های عاشقی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  • فهیمی‌فر، اصغر و الهه شاکری (1396)، «بررسی ژانر شیعی در نقاشی‌های محمود فرشچیان»، دوفصلنامۀ ادب عرفانی، شمارۀ 33: 72-96.
  • مریدی، محمدرضا و معصومه تقی‌زادگان (1388)، کار هنر؛ بررسی جامعه‌شناختی عناصر ساختاری سیستم هنر، مشهد: به‌نشر.
  • مطهری، مرتضی (1387)، آشنایی با علوم اسلامی؛ حکمت عملی، قم: صدرا.
  • میرباقری، احسان و ناصر، میرباقری (1395)، ابدیت در چرخش‌های خیره‌کننده، تهران: خانۀ فرهنگ و هنر گویا.
    • Armin, M. (2009), Magicians of Design: Biography of Seven Contemporary Painters, Tehran: Soore Mehr.
    • Afsarian, I. (2010), Looking for the New Time: A Prologue to Critical History of Contemporary Art, Tehran: Herfe Honarmand.
    • Ibn – e - Moskouah (1392), Tazhib al-Akhlagh and Tathir al-Aaragh, Qom: Bidar.
    • Edgar, A., and Sejwick, P. (2008), Fundamental Concepts of Cultural Theory, Traslated by M. Mohajer and M. Nabavi, Tehran: Aghah.
    • Inglis, D., and Hughson, J. (1973), Sociology of Art, Ways of Seeing, Translated by J. Mohammadi, Tehran: Ney.
    • Fahimifar, A. (2014), Kooche Baghhaye Asheghi: Life and Art of Mahmoud Farshchian, Tehran: Tarbiat Modares University.
    • Fahimifar, A., and Shakeri, E. (2017), “Considering Shiite Genre in Paintings of Mahmoud Farshchian”, Review of Mystical Ceremony Researches, No. 33: 73–92.
    • Hosseini Rad, A., and Khalili, M. (2005), “Considering the Role of Political and Cultural Movments on Nationalistic Approach toward Modern Painting”, Honarhaye Ziba, No. 49: 5–17.
    • Janson, Ch. (2014), Analysis and Critisizing of Artistic Works, Translated by: B. Avakian,Tehran: Samt.
    • Mirbagheri, E., and Mirbagheri N. (2016), Abadiat in Charkheshhaye Khirekonande, Tehran: Honare Goya.
    • Moridi, M. R., and Taghizadegan, M. (2009), Work of Art: Sociological Consideration of Structural Elements of Art, Mashhad: Behnashr.
    • Motahari, M. (2008), Knowing the Islamic Knowledge, Tehran: Sadra.
    • Pakbaz, R. (2008), Iranian Painting from Yesterday to Today, Tehran: Zarin and Simin.
    • Pakbaz, R. (1976), “A Review on Contemporary Painting and Sculpure”, Rastakhize Javanan, No. 79: 71–82.
    • Piroozmand, A. R. (2016), Pattern for Cultural Designing, Qom: Tamadon Novin.
    • Ramin, A. (2011), Philosophical and Sociological Theories of Art, Tehran: Ney.
    • Rajabi, F. (2016), The Manifestations of Shiite Art in Safavid Paintings, Tehran: Soore Mehr.
    • Rezaee Nabard, A. (2018), The Life and Works of Master Mahmoud Farshchian, Tehran: Sardashti.
    • Siasar, M. (2019), Sociological Explanation of Shiite Paintings of Iran from 40’s to 80’s: Case Study of Mahmoud Farshchian, Phd in Art Research, Art University of Isfahan.
    • Zahed, S. (2015), A New Thought to Sociology of Art, Shiraz: Shiraz University.
    • Zahed, S. (1389), The Contemporary Political Movements of Iran, Qom: Taha.