آینده‌پژوهی تغییرات اجتماعی خانواده (ارائه یک مدل نظری ترکیبی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم‌اجتماعی دانشگاه بوعلی‌سینا

2 دکترای جامعه‌شناسی، دانشگاه بوعلی‌سینا

چکیده

بررسی تغییرات آینده خانواده نیازمند مدل نظری جامعی است که بتواند پویایی و ایستایی تغییرات را دربرگیرد. این مقاله در راستای تدوین چنین مدلی ارائه ‌شده است. روش مطالعه تحلیل نظری است که در آن با استفاده از سه رویکرد نظری فردگرایی، سرمایة اجتماعی و تکوین شکل مدلی ترکیبی ارائه شده است. براساس این مدل، تغییرات آیندة خانواده نتیجة راهبردهای نسل حاضر برای سازگاری با شرایط ساختاری است. این نسل با بازاندیشی شرایط ساختاری جامعه که در سیاست زندگی و مشی تربیتی آنان تبلور می‌یابد، در شکل‌دادن به ساختارهای متفاوت در دورة بعد نقش دارد. نسل دوم متأثر از راهبردهای والدین خود عادت‌واره‌ای متفاوت دارد و انتخاب‌هایی در زندگی خانوادگی خود خواهد داشت که ممکن است تکمیل‌کننده یا بازتولیدکنندة ساختارهای پیشین باشد. مدل پیشنهادی با انجام پژوهشی کیفی با 33 مشارکت‌کننده از میان عموم مردم و 12 مشارکت‌کننده از میان صاحب‌نظران حوزة خانواده ارزیابی شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد با استفاده از این مدل، در صورت وجود پیش‌بینی‌ها دربارة وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور و تعیین سهم هریک از طبقات اجتماعی از کل جمعیت کشور، امکان پیش‌بینی تغییرات خانواده با طرح سناریوهای مختلف وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Futures Study of Family Social Changes: Providing a Theoretical Mixed Model

نویسندگان [English]

  • Javad Afshar Kohan 1
  • esmaieel Balali 1
  • Sajede Vaezzade 2
1 Buali Sina University
2 Buali Sina University
چکیده [English]

Research on future family changes requires a comprehensive theoretical model which embraces both the dynamism and the state of change. This article is intended to formulate such a model. The method of study is theoretical analysis. In this regard, three theoretical approaches including individualism, social capital and morfogenisis approach were selected. The theoretical model of future family change has been developed through these three approaches. Based on this model, future family changes are the result of strategies that the current generation is using to adapt to structural conditions. This generation plays a role in shaping different structures in the later period by reflexivity on the structural conditions of the society that are crystallized in their politics of life and their tranning approach towards their children. The second generation affected by their parenting strategies will have a different habit and they will make choices in their family life that may complement or reproduce previous structures. The proposed model was evaluated by conducting a qualitative research with 33 participants from the general population and 12 participants from family experts. The results showed that using this model, if there are forecasts on the economic and social status of the country and determining the share of each social class of the total population, it is possible to predict family changes with different scenarios.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Family changes
  • futures study
  • habitus
  • social capital
  • morfogenisis

مراجع

  • آزادارمکی، تقی (1395)، تغییرات، چالش‌ها و آینده خانوادة ایرانی، تهران: نشر تیسا.
  • آزادارمکی، تقی و همکاران (1382)، «روند تغییرات فرهنگی اجتماعی خانوادة تهرانی طی سه نسل»، فصلنامة علوم‌انسانی دانشگاه الزهرا (س)، شمارة 44 و 45: 1-24.
  • آزادارمکی، تقی و همکاران (1379)، «بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی در طول سه نسل خانواده‌های تهرانی با تأکید بر مقایسة مراسم، آداب و کارکردهای حمایتی»، نامة علوم‌اجتماعی، شمارة 16: 3-29.
  • ابراهیمی، مرضیه فاطمه و مهداد (1398)، «مطالعة کیفی زمینه‌های اجتماعی گرایش دختران به روابط پیش از ازدواج (مورد مطالعه: دانشجویان دختر خوابگاه شهر ارومیه)»، فصلنامة مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شمارة 2: 353-378.
  • اعزازی، شهلا (1383)، «ساختار جامعه و خشونت علیه زنان»، مجلة رفاه اجتماعی، شمارة 4: 59-96.
  • بلیکی، نورمن (1397)، طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمة حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
  • بوردیو، پی‌یر (1390)، نظریة کنش دلایل عملی و انتخاب عقلانی، ترجمة مرتضی مردی‌ها، تهران: انتشارات نقش و نگار.
  • بون ویتز، پاتریس (1396)، درس‌هاییازجامعه‌شناسیپی‌یربوردیو، ترجمة جهانگیر جهانگیری و حسن پورسفیر، چاپ سوم، تهران: نشر آگه.
  • بهنام، جمشید (1383)، تحولات خانواده: پویایی خانواده در حوزه‌های فرهنگی گوناگون، ترجمة محمدجعفر پوینده، تهران: نشر ماهی.
  • تافلر، آلوین (1393)، شوک آینده، ترجمة حشمت‌الله کامرانی، تهران: نشر سیمرغ.
  • تنهایی، ابوالحسن و عالیه شکربیگی (1387)، «جهانی‌شدن، تجددگرایی و خانواده در ایران (گذار یا فروپاشی)»، فصلنامة جامعه‌شناسی، شمارة 11: 33-55.
  • توسلی، غلام عباس و علی غیاثی ندوشن (1390)، «عوامل اجتماعی مؤثر بر طلاق طی دهة اخیر (مورد مطالعه: استان یزد سال‌های 80-86)»، مجلة مطالعات توسعة اجتماعی ایران، شمارهة 3: 35-49.
  • حسینی، فاطمه و همکاران (1394)، «بررسی عوامل مؤثر بر افزایش میزان طلاق (مورد مطالعه: زوج‌های متارکه‌کردة شهرستان سرپل ذهاب استان کرمانشاه)»، فصلنامة مددکاری اجتماعی، شمارة 2: 33-41.
  • خضری، محمد (1380)، «تأثیر سیاست‌های اقتصادی دولت پس از انقلاب بر خانواده»، کتاب زنان، شمارة 13 و 14: 86-105.
  • راودراد، اعظم و هوشنگ نایبی (1386)، «تحلیل جنسی نقش‌های مورد انتظار و کاربستة زنان در خانواده»، پژوهش زنان، شمارة 1: 27-85.
  • رزاقی، افشین (1381)، نظریه‌های ارتباطات اجتماعی، تهران: نشر پیکان.
  • زنجانی‌زاده، هما و علی‌محمد جوادی (1384)، «بررسی تأثیر اینترنت بر ارزش‌های خانواده در بین دانش‌آموزان دبیرستانی ناحیة 3 مشهد (در سال 82-83)»، مجلة جامعه‌شناسی ایران، شمارة 2: 121-146.
  • ساروخانی، باقر (1389)، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات سروش.
  • سرایی، حسن (1381)، «تداوم و تغییر خانواده در جریان گذار جمعیتی ایران»، نامة انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شمارة 2: 37-60.
  • شادی ‌طلب، ژاله (1380)، «زنان ایران: مطالبات و انتظارات»، نامة علوم اجتماعی، شمارة 9 (پیاپی 18): 31-62.
  • شکوری، علی و تقی آزادارمکی (1381)، «مدرنیته و خانواده‌های تهرانی»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه اصفهان»، شمارة 30 و 31: 245-268.
  • صادقی فسایی، سهیلا و ایمان عرفان‌منش (1392)، «تحلیل جامعه‌شناختی تأثیرات مدرن‌شدن بر خانوادة ایرانی و ضرورت تدوین الگوی ایرانی- اسلامی»، فصلنامة زن در فرهنگ و هنر، شمارة 1: 63-84.
  • صادقی، جواد (1389)، «پیامدهای افزایش سن ازدواج و تأثیر آن در شکل‌گیری خانواده»، مجموعه مقالات همایش ملی راهبردهای تحکیم نهاد خانواده، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، چاپ اول.
  • عصاره، علیرضا (1379)، «آسیب‌های ناشی از تحولات خانواده»، نشریة پیوند، شمارهة 249: 250 و 251.
  • عنایت، حلیمه و مجید موحد (1383)، «زنان و تحولات ساختاری خانواده در عصر جهانی‌شدن»، پژوهش زنان، شمارة 2: 153-166.
  • فاضلی، نعمت‌الله (1391) خانواده و زندگی شهری: تحول خانواده‌ها در بستر تجدد، شهرنشینی و رسانه‌ای‌شدن، تهران: نشر تیسا.
  • قانعی‌راد، سید امین (1396)، زوال پدرسالاری: فروپاشی خانواده یا ظهور خانواده مدنی؟ تهران: انتشارات نقد فرهنگ.
  • قانعی‌راد، سید امین و فاطمه عزلتی‌مقدم (1389)، «بررسی انتقادی تشخیص‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در مسائل خانواده و ازدواج»، فصلنامة مسائل اجتماعی ایران، شمارة 1: 161-193.
  • کاظمی‌پور، شهلا (1389)، «توسعه و مناسبات جمعیتی در ایران با رویکرد آینده‌نگر»، فصلنامة برداشت دوم، شمارة پیاپی 11 و 12: 75-108.
  • کوهن، استانفورد (1393)، تئوری‌های انقلاب، ترجمة علیرضا طیب، تهران: نشر سیمیا.
  • گود، ویلیام (1352)، خانواده و جامعه، ترجمة ویدا ناصحی، چاپ اول، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • گیدنز، آنتونی (1384)، پیامدهایمدرنیته، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.
  • گیدنز، آنتونی (1394)، تجددوتشخص، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.
  • لبیبی، محمدمهدی (1393)، خانواده در قرن بیست و یکم، تهران: نشر علم.
  • محمدپور، احمد و همکاران (1388)، «سنت، نوسازی و خانواده»، پژوهش زنان، شمارة 4: 71-93.
  • محمودیان، حسین و همکاران (1394)، «ازدواج خویشاوندی، تفاوت‌های بین‌نسلی و عوامل پشتیبان آن در کرمانشاه»، فصلنامة مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شمارة 1: 145-166.
  • معمار، ثریا و همکاران (1391)، «شبکه‌های اجتماعی مجازی و بحران هویت (با تأکید بر بحران هویتی ایران)»، فصلنامة مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شمارة 4: 155-176.
  • معیدفر، سعید و نفیسه حمیدی (1386)، «زنان سرپرست خانوار: نگفته‌ها و آسیب‌های اجتماعی»، نامة علوم اجتماعی، شمارة 15 (پیاپی 32): 131-158.
  • موحد، مجید و همکاران (1391)، «مطالعة عوامل زمینه‌ای مرتبط با ساختار توزیع قدرت در خانواده (نمونة موردی: زنان متأهل شهر شیراز)»، فصلنامة مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شمارة 3: 159-178.
  • میرمحمدرضایی، سیده زهرا و همکاران (1395)، «مطالعة کیفی جهانی‌شدن و تغییرات خانواده در شهر زنجان»، فصلنامة انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شمارة 45: 13-44.
  • واعظ‌زاده، ساجده و علی ایاسه (1395)، «ازدواج‌های غیررسمی و باروری در آن‌ها: مطالعة موردی شهر کرمانشاه»، فصلنامة مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ویژه‌نامة خانواده.
    • Adam, B. (2004), Towards a New Sociology of the Future, UK’s Economic and Science Research Council (ESRC).
    • Adkins, L. (2005), “Social capital: The anatomy of a troubled concept”, Feminist Theory, Vol. 6. No. 2: 195-211.
    • Aghajanian, A. (2001), Family and Family Change in Iran, in Diversity in Charles B. Hennon and Timothy H. Brubaker, Belmont, Ca (2001), Families: A Global Perspective, Wadsworth Publishing Company.
    • Alkon, Paul. (2005), “Reviewed Work: Futuring: The Exploration of the Future by Edward Cornish”, Utopian Studies, Vol. 16, No. 3: 435-439.
    • Archer MS. (1995), Realist Social Theory: The Morphogenetic Approach, Cambridge University Press, Cambridge.
    • Archer MS. (20072007), Making Our Way Through the World, Human Reflexivity and Social Mobility. Cambridge University Press, Cambridge.
    • Bourdieu , P. (1977), Outline of a Theory of Practice, Cambridge, Cambridge University Press.
    • Bourdieu, P. (1986), The Forms oOf Capital, in P. Bourdieu (ed) Handbook oOf Theory aAnd Research fFor tThe Sociology oOf Education, New York: Greenwood Press.
    • Bourdieu, P. (1996), “On The Family As A a Realized Category”, Theory, Culture and Society, Vol. 12. No 3: 19–26.
    • Calhoun, C. (2006), “Pierre Bourdieu aAnd Social Transformation: Lessons From Algeria”, Development and change, Vol. 3. No. 37: 1403-1415.
    • Cornish, E. (1984), “Intimacy in the Age oOf Loneliness”, The Futurist, Vol. 13. No. 1.
    • Dator, J., Dunagan, J., Rosa, A. (2007), What Futures for Families?, Hawaii research center for futures studies, Honolulu, Hawaii.
    • Jayakody, Ruk, Arland Thornton and William G. Axinn (Eds.). )2007), International Family Change:   Ideational Perspectives, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
    • Navabakhsh, M. and Paknia, Sh. (2015), “Developmental Idealism and the Proposal of a Theoretical Model for Family Change in Iran”, International Journal of Social Sciences (IJSS) Vol. 5. No.1: 11-22.
    • OECD (2012), The Future of Families to 2030, OECD Publishing.   http://dx.doi.org/10.1787/9789264168367-en
    • Roussel, L. (1989), Family Incertain, Paris, Gallimard.
    • Thornton, A., Binstock, G., &and Ghimire, D. (2008), International Dissemination of Ideas about Development and Family Change, In: Jayakody, R., Thornton, A., and Axinn, W. (Eds.). International Family Change: Ideational Perspectives. New York: Taylor & Francis Group.
    • Volkova, Y. G., Khunagovb, R. D. Kumykovc, A. M. (2016), “Sociology of the Future: Humanization of Sociological Thought”, International journal of environmental & and science education, Vol. 11, No. 16: 9586-9597
    • Willer, D. (1996), “The Prominence of Formal Theory in Sociology”, Sociological Forum, Vol. 11, No. 2: 319-331
مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران
دوره 8، شماره 4
دی 1398
صفحه 793-818

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار