تأملی دربارۀ چرایی شکنندگی زیست مشروطۀ دوم در جامعۀ ایران (1327-1329)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه تهران

2 کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

مشروطۀ دوم پس از یک سال مقاومت و مبارزۀ مسلحانۀ مجاهدان به رهبری علما، بار دیگر در جامعۀ ایران استقرار یافت. با وجود این، مشروطۀ دوم نیز مانند تجربۀ مشروطۀ اول، زیست ناپایدار، شکننده و بی‌ثباتی داشت؛ به‌طوری‌که حیات آن کمتر از دو سال بود و سرانجام با اولتیماتوم روس در سال 1329 از میان برداشته شد. تحلیل علت شکنندگی زیست مشروطۀ دوم از خلال بررسی نقش علما با تکیه بر رویکرد نظری توکویل، هستۀ اصلی نوشتار حاضر را تشکیل می‌دهد. بدین‌منظور، سیر کنشگری سیاسی علما به‌عنوان یکی از نیروهای سیاسی مؤثر در فرازونشیب مشروطه در دو مرحله مطالعه می‌شود: نخست کنشگری احیاگرایانه و دوم کنشگری تثبیت‌گرایانه. در این پژوهش، تأکید بر آن است که مرکزیت‌یافتن دگرگونی سیاسی، بدون اینکه پروژۀ تغییر اجتماعی-فرهنگی متناسب با تحولات ساختاری درنظر گرفته شود، یکی از عوامل مؤثری است که می‌توان حیات کوتاه‌مدت مشروطۀ دوم را در آن ریشه‌یابی کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Fragile Living Cause of the Second Constitutional Revolution in the Iranian Society (1948–1950)

نویسندگان [English]

  • Sara Shariati 1
  • Nargess Souri 2
1 Assistant Professor, Department of Sociology, Tehran University
2 MSc. of Sociology, Tehran University
چکیده [English]

The second constitution, following a year of resistance and the armed struggle of militia under the auspices of the priests, was once again established in the Iranian society. Nevertheless, the second constitution, similar to the first constitution, had an unsustainable, fragile, and instable. The life of this foundation lasted less than two years, and eventually was eliminated with the Russian ultimatum in 1950. This paper studies the fragile living cause of the second constitution through studying the role of priests by employing the theoretical approach of Tocqueville. For this purpose, the process of the political activities of the priests as one of the most influential political forces in uprising the constitutional revolution has been studied in two stages: 1. revitalizing activity, and 2. stabilizing activity. This paper emphasizes that the centralization of political transformation without considering the socio-cultural transformation project in line with structural changes is one of the most effective causes for the short life of the second constitutional revolution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Democratic Education
  • Political-Religious Radicalism
  • Second Constitutional Revolution
  • Socio-cultural Reform
  • Structural Instability
  • آدمیت، فریدون (1387)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران: گستره.
  • آفاری، ژانت (1378)، انقلاب مشروطیت ایران 19011-1906، ترجمۀ رضا رضایی، تهران: بیستون.
  • آبادیان، حسین (1374)، مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه، تهران: نشر نی.
  • آجودانی، لطف‌الله (1390)، علما و انقلاب مشروطیت ایران، تهران: آگه.
  • آجودانی، ماشاءالله (1387)، مشروطۀ ایرانی، تهران: اختران.
  • اتحادیه، منصوره (1381)، پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت (دوره‌های یکم و دوم مجلس شورای ملی)، تهران: کتاب سیامک.
  • افشار، ایرج (1359)، اوراق تازه‌یاب مشروطیت مربوط به سال‌های 1330-1325، تهران: جاویدان.
  •  بشیری، احمد (1363)، کتاب آبی: گزارش‌های محرمانۀ وزارت امور خارجۀ انگلیس دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران، جلد 4 و 5، تهران: نشر نو.
  • ـــــــــــــ (1365)، کتاب آبی: گزارش‌های محرمانۀ وزارت امور خارجه انگلیس دربارۀ انقلاب مشروطۀ ایران، جلد 6، تهران: نشر نو.
  • بهار، محمدتقی (1371)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی در ایران: انقراض قاجاریه، ج 1، تهران: امیرکبیر.
  • بشیریه، حسین (1380)، موانع توسعۀ سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
  • تبریزی، ثقة‌الاسلام(1388)، رسائل سیاسی میرزا علی ثقة‌الاسلام تبریزی، به اهتمام علی‌اصغر حقدار، تهران: چشمه.
  • ــــــــــــــــــ (1378)، نامه‌های تبریز از تهران به مستشارالدوله (در روزگار مشروطیت)، مصحح: ایرج افشار. تهران: نشر و پژوهش فروزان روز.
  •  توکویل، الکسی (1391)، انقلاب فرانسه و رژیم پیش از آن، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: مروارید.
  • ـــــــــــــــ (1392)، تحلیل دموکراسی در آمریکا، ترجمۀ رحمت‌الله مراغه‌ای، تهران: علمی و فرهنگی.
  • تقی‌زاده، سیدحسن (1368)، زندگی طوفانی (خاطرات سیدحسن تقی‌زاده)، به کوشش ایرج افشار، تهران: علم.
  • حائری، عبدالحسین (1374)، اسناد روحانیت و مجلس، جلد 1، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  •  خراسانی، آخوند (1385)، سیاست‌نامه خراسانی(قطعات سیاسی در آثار آخوند ملامحمدکاظم خراسانی، به کوشش ستاد بزرگداشت یکصدمین سالگرد مشروطیت، گردآورنده: محسن کدیور، تهران: کویر.
  • دولت‌آبادی، یحیی (1361)، حیات یحیی، جلد 3 و 4، تهران: عطار.
  • زرگرنژاد، غلامحسین (1377)، رسائل مشروطیت، تهران: کویر.
  • طباطبایی، سید جواد (1392)، تأملی دربارۀ ایران: جلد دوم نظریۀ حکومت قانون در ایران، بخش دوم: مبانی نظریۀ مشروطه‌خواهی، تهران: مینوی خرد.
  • کاتوزیان، محمدعلی همایون (1393)، تضاد دولت و ملت نظریۀ تاریخ و سیاست در ایران، ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
  • کسروی، احمد (1356)، تاریخ هجده‌سالۀ آذربایجان (جلد 2: تاریخ مشروطۀ ایران)، تهران: امیرکبیر.
  • ـــــــــــــ (1385)، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران: نگاه.
  • ملک‌زاده، مهدی (1383)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران (4 و 5)، تهران: سخن.
  • ـــــــــــــــ (1385)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران (جلد 6 و 7)، تهران: سخن.
  • نوایی، عبدالحسین (1356)، فتح تهران (مجموعه مقالات در باب مشروطیت)، تهران: بابک.
  • نائینی، میرزا محمدحسین (1382)، تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة، تصحیح و تحقیق: سید جواد ورعی، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب قم.
  • وبر، ماکس (1392)، روش‌شناسی علوم اجتماعی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: مرکز.
  • ــــــــــ (1374)، اقتصاد و جامعه، ترجمۀ عباس منوچهری، تهران: مولی.
  • عاقلی، باقر (1369)، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب، تهران: گفتار.
  • هوتر، ژاک کنن (1379)، توکویل، ترجمۀ بزرگ نادرزاده، تهران: مرکز.