اجزا و نیروهای مولد پایداری و ناپایداری در محلۀ تاریخی «عودلاجان»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جامعه‌شناسی، تحلیلگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری

2 استاد جامعه‌شناسی دانشگاه مازندران

3 استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

محله‌های تاریخی شهری یکی از سرمایه‌های مهم به‌جامانده از قرون گذشته در ایران هستند که امروزه بنابر دلایل گوناگون دچار فرسایش و افول کارکردی شده‌اند. یکی از مهم‌ترین این محله‌ها در پایتخت ایران، محلۀ «عودلاجان» است. با توجه به اینکه این محله سیستمی پیچیده دارد، برای حفظ و احیای آن پاسخ به دو پرسش کلیدی ضروری است. نخست اینکه چه عواملی در بستری تاریخی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند تا وضعیت ناپایدار کنونی در محلۀ عودلاجان شکل بگیرد؟ همچنین در شرایط کنونی، این محله از چه اجزایی تشکیل شده است و هریک از این اجزا چه نقشی در افزایش پایداری یا ناپایداری این محله دارند؟ در مطالعۀ حاضر، برای پاسخگویی به این دو پرسش از روش‌هایی مانند مطالعۀ اسنادی، مصاحبه و مشاهدۀ میدانی استفاده شد. نتیجه اینکه مهم‌ترین عوامل مؤثر بر پیدایش شرایط کنونی در محله در مقاطع تاریخی مختلف عبارت است از: تضعیف سیستم تولیدی و اقتصادی کشور به‌واسطۀ ناتوانی در رقابت با سیستم‌های نوین، کاهش وابستگی پایتخت به سایر شهرها و روستاهای کشور، تقویت سازوکار جلب جمعیت به تهران درحدود 150 سال گذشته و برهم‌خوردن رابطۀ ارگانیک بازار تهران با محلۀ عودلاجان. افزون‌براین، می‌توان مهم‌ترین اجزای کنونی محله را از نظر اثرگذاری بر پایداری یا ناپایداری آن به چهار دستۀ کلی تقسیم کرد که در متن مقاله به آن‌ها اشاره شده است. به‌نظر می‌رسد در حال حاضر، هدف برآیند حاصل از نیروهای آن‌ها افزایش ناپایداری در محله است. باید توجه داشت که در صورت ادامۀ روند کنونی، بقا و ماندگاری عودلاجان با چالش‌های جدی مواجه شده است که این مسئله سبب می‌شود ایران یکی دیگر از سرمایه‌های ارزشمند تاریخی خود را برای همیشه از دست بدهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Elements and Forces Producing Stability and Instability in Historical Neighborhood “Oudlajan”

نویسندگان [English]

  • Sajjad Fattahi 1
  • Mahmoud Sharepour 2
  • Mohamad Fazeli 3
1 PhD in Sociology, Senior Analyst at the Center for Strategic Studies
2 Professor of Sociology, Mazandaran University
3 Assistant Professor of Sociology, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Urban historical neighborhoods are one of the most important capitals left over from the past centuries in Iran, which, today, have been eroded and degraded for various reasons. One of the most important neighborhoods in the capital of Iran (Tehran) is the Oudlajan neighborhood. Given the Oudlajan as a complex historical system, it is necessary to answer two key questions regarding it in order to preserve and restore this neighborhood. First, what factors are in the historical context together to create the current instable situation in this neighborhood? And what other parts of the neighborhood are in the current situation, and what role does each of these components play in increasing its stability or instability? This paper, by using various methods such as documentary study, interview and field observation, tries to answer the above questions in relation to the Oudlajan neighborhood. According to the results, some of the most important factors affecting the current situation in the neighborhood in different historical periods are: the weakening of the productive and economic system of the country due to the inability to compete with the new systems, reducing the dependence of the capital to other cities and villages in the country and strengthening the mechanism of attracting population in Tehran over the past 150 years, changing the pattern of stratification in urban neighborhoods and focusing on poverty and wealth in some neighborhoods, breaking the organic relationship of Tehran’s bazaar with Oudlajan neighborhood and exploiting the Oullajan by the market and the inefficiency of urban management systems as controlling systems and regulator of relationships in city. The most important parts of the neighborhood, in terms of its impact on stability or instability, can be divided into four broad categories, which are mentioned in the text of the paper, and it seems that the result of their forces is now to increase the instability in the neighborhood. It should be noted that if this trend continues, the survival of the Oudlajan as a historical neighborhood will face with serious challenges, and Iran will lose another valuable historical capital forever.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Oudlajan
  • Complex System
  • Stability
  • instability
  • Urban Historical Sectors
  • اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورۀ قاجاریه، تهران: انتشارات زمینه.
  • باختری، هوشنگ (1345)، از تهران چه می‌دانیم؟ تهران: انتشارات صائب.
  • باوند (1393)، گزارش فعالیت‌های مهرماه دفتر خدمات نوسازی محلۀ عودلاجان، بی‌جا.
  • باوند (1393 ب)، گزارش فعالیت‌های شهریورماه دفتر خدمات نوسازی محلۀ عودلاجان، بی‌جا.
  • تکمیل همایون، ناصر (1393)، اودلاجان، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  • تیز دل، استیشن؛ اک، تنر و هیث، تیم ( ۱۳۸۸)، احیای محله‌های تاریخی شهرها، ترجمۀ سمانه ساریخانی، شیراز: نوید شیراز .
  • حبیبی، محسن (1387)، از شار تا شهر، تهران: دانشگاه تهران.
  • حناچی، پیروز و همکاران (1386)، بررسی تطبیقی مرمت شهری در ایران و جهان (با نگاه ویژه به بافت تاریخی شهر یزد)، تهران: انتشارات سبحان نور.
  • خانی، علی؛ کریمی، میترا و عاشوری، علی (1387)، رویکرد مداخله در عودلاجان، یک محلۀ تاریخی در تهران، نخستین همایش بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسودۀ شهری.
  • داودپور، زهره (1388)، تعادل‌بخشی شهر تهران، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری، دفتر معماری و طراحی شهری.
  • رحمانی فضلی، عبدالرضا و حافظ‌نیا، محمدرضا (1367)، «بررسی تحولات اکولوژیکی و زندگی در بخش مرکزی شهر تهران»، تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 8: 58-76.
  • سلطان‌زاده، حسین (1362)، روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران، تهران: انتشارات آگاه.
  • شهبازی، داریوش (بی‌تا)، محله‌های تهران، http://www.darioush-shahbazi.com
  • شهیدی مازندرانی، حسین (1383)، سرگذشت تهران، تهران: راه مانا و دنیا.
  • شیرازیان، رضا (1391) راهنمای نقشه‌های تاریخی تهران، تهران: دستان.
  • شیعه، اسماعیل و همکاران (1392)، «بررسی و تبیین مفهوم محلۀ سالم در محلات سنتی ایران (مطالعۀ موردی: محلۀ امام‌زاده یحیی تهران)»، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شمارۀ 17: 1-20.
  • عدل، شهریار و اورکاد، برنار (1375)، تهران پایتخت دویست‌ساله، ترجمۀ ابوالحسن سروقد و همکاران، تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران، انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
  • علیزاده، توحید (1394)، مطالعات اجتماعی مجتمع آموزشی ویژه، بی‌جا.
  • عمرانی، مرتضی و منوچهری، محمدرضا (1388)، «ساماندهی و بهسازی گذر مروی»، هفت شهر، شمارۀ 27 و 28: 58-63.
  • فدایی‌نژاد، سمیه و کرم‌پور، کتایون ( 1385)، «تحلیل اثر تغییرات کالبدی عناصر شاخص محله بر بافت عودلاجان (از دورۀ قاجار تا به امروز)»، نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 28: 65-74.
  • فدایی‌نژاد، سمیه (1386)، «بهسازی، نوسازی و بازسازی در گذر مروی»، نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 32: 61-71.
  • فلامکی، محمدمنصور (1365)، باز زنده‌سازی بناها و شهرهای تاریخی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • کمیتۀ هماهنگی، برنامه‌ریزی و طراحی بافت قدیم تهران (1358)، طرح بازسازی محله‌های فرسودۀ تهران.
  • مختاری، اسکندر ( 1367)، «سیر تحولات سیمای شهری در میدان جلوخان شمس‌العماره»، اثر، شمارۀ 25 : 99-151.
    • Bertuglia, C., Sergio and Vaio, F. (2005), Nonlinearity, Chaos, and Complexity, NewYork: Oxford University Press.
    • Boccara, N. (2010), Modeling Complex Systems, NewYork: Springer.
    • Doost Hosseini, M., and Rahimi, M. (2014), “The Role of Urban Landscape Planning in Neighborhood Physical Reconstruction (Case Study: District 4 Area 11)” Current World Environment, Vol 9, No 2: 361-370. (in Persian)
    • Louhmann, N. (1995), Social Systems, California: Stanford University.
    • Turner, Jonathan H. (2001), Systems Theory, Handbook of Sociological Theory, NewYork: Springer.
    • ___________ (2003), The Structure Of Sociological Theory, NewYork: Thomson