آینده‌پژوهی فرهنگ زیست‌محیطی با روش اکتشاف و اعتباریابی سناریو (مورد مطالعه: شهر اصفهان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشکدة اقتصاد، مدیریت و علوم‌اجتماعی دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز

3 استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشکدة اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز

4 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشکدة اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز

چکیده

در پژوهش حاضر به روش ترکیبی یا آمیخته، آینده‌پژوهی فرهنگ زیست‌محیطی ایران با اکتشاف و اعتباریابی سناریو در شهر اصفهان صورت گرفته و تحلیل یافته‌ها در دو سطح کیفی و کمی انجام شده است. در بخش کیفی که تکنیک گراندد تئوری مبنای اکتشاف سناریوها بوده، تجارب متخصصان زیست‌محیطی در نتایج تحلیل داده‌ها براساس مراحل سه‌گانه کدگذاری به‌کار رفته است. در مرحلة کدگذاری باز، بیش از 245 گزارة معنادار و 134 مفهوم متناظر، و در مرحلة بعد 72 مقولة فرعی از این مفاهیم متناظر استخراج شد. در مرحلة مقولات فرعی دو نوع دسته‌بندی وجود دارد. دسته‌ای به سناریوهای الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت و الگوی غربی توسعه ارتباط دارد که شامل 27 مقولة فرعی است و دسته‌ای دیگر به سناریوهای آیندة فرهنگ زیست‌محیطی، شامل 45 مقولة فرعی مربوط است. درنهایت به‌دلیل ارتباط مفهومی مقولات با هم در مرحلة کدگذاری محوری، 3 مقولة محوری برای سناریوهای آیندة فرهنگ زیست‌محیطی و 8 مقولة محوری برای سناریوهای پیشرفت و توسعه در قالب یک مدل به‌دست آمد. سپس معادلة ساختاری الگوی فوق با روش کمی مدل‌سازی آزموده شد. براساس یافته‌های بخش کیفی پژوهش، از نظر مشارکت‌کنندگان در پژوهش سناریوهای خوش‌بینانه، محتمل و بدبینانه، آیندة فرهنگ زیست‌محیطی بر پایة توسعة سناریوهای الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت و الگوی غربی توسعه است. نتایج آماری بخش کمی نیز نشان می‌دهد اثر هریک از سناریوهای الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت و الگوی غربی توسعه، بر سناریوهای آیندة فرهنگ زیست‌محیطی با ضرایب 46/0 و 81/0 معنادار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Future Study of Environmental Culture by Scenario Exploration and Validation (Case Study: Isfahan City)

نویسندگان [English]

  • Seyyed Saeid Zahed Zahedani 1
  • Behzad Hakiminia 2
  • Mansoor Tabiei 3
  • Ali Goli 4
1 Associate Professor of Sociology, Shiraz University
2 PhD Candidate in Sociology, Shiraz University
3 Assistant Professor of Sociology, Shiraz University
4 Associate Professor of Sociology, Shiraz University
چکیده [English]

This paper is aimed to future environmental study of Iran by exploring and validating the scenario in Isfahan by hybridization or hybridization. The analysis was carried out at two qualitative and quantitative levels. In the qualitative section, which is the grounded technique of the theory, the basis of the discovery of scenarios, using the experiences of environmental experts. The results of data analysis were presented based on the triple coding steps and in the open coding process, more than 245 propositions significant and 134 corresponding concepts were extracted, and in the next step, 72 subcategories of these corresponding concepts were extracted. In the subcategory, there are two types of categorization which relates to the scenarios of the Iranian-Islamic model of progress and the Western model of development, which includes 27 subcategories, and other hands on the future scenarios of environmental culture, which includes 45 subcategories. Finally, due to the conceptual relationship between the categories together in the pivotal coding stage, three categories of issues for future scenarios of environmental culture and eight core categories for development and development scenarios were developed in the form of a model. Then, the model of structural equation modeling algorithm was tested. Findings of the qualitative section of the research showed that, in terms of contributing to the research, optimistic, probable and pessimistic scenarios of the future of environmental culture based on the development of two patterns of Iranian Islamic model scenarios were the progress and western pattern of development. In the quantitative section, statistical results show that the effect of each of the scenarios of the Islamic Iranian model of development and scenarios of the western pattern of development has been significant on the future scenarios of environmental culture with coefficients 0.46 and 0.81.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Future Studies
  • Scenarists
  • Environmental Culture
  • Future of Environmental Culture
  • Isfahan

مراجع

  • ابوالحسنی، نوشین؛ صیادی، محمدحسین و دوستی، محمدرضا (1391)، بررسی نقش آموزش در ارتقای اخلاق و فرهنگ زیست‌محیطی، دومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت محیط‌زیست.
  • ادهمی، عبدالرضا و اکبرزاده الهام (1390)، «بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط‌زیست شهر تهران (مطالعة موردی مناطق 5 و 18)»، فصلنامة علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی-واحد شوشتر، شمارة 12: 113-140.
  • اژدری، افسون (1382)، «توسعة فرهنگی و محیط‌زیست»، فصلنامة علمی سازمان حفاظت محیط‌زیست، شمارة 39: 27-30.
  • بن‌سن، جان (1382)، اخلاق زیست‌محیطی، ترجمة محمدمهدی رستمی شاهرودی، تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست.
  • خزائی، سعید و محمودزاده، امیر (1392)، آینده‌پژوهی، اصفهان: انتشارات علم آفرین و پارس ضیاء.
  • دفتر مطالعات بنیادین حکومتی (1394)، روش‌های فهم آینده، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تهران: مجلس شورای اسلامی، کد موضوعی: 333 شماره مسلسل: 14407 شهریورماه 1394.
  • دولتشاهی، محرم؛ طهماسبی آشتیانی و پیروز، هادی (1389)، «انسان، انرژی، محیط‌زیست و چشم‌اندازی به آینده»، فصلنامة راهبرد، شمارة 56: 313-343.
  • رضادوست، کریم؛ فروتن‌کیا، شهروز و فیروزآبادی، آمنه (1390)، «بررسی جامعه‌شناختی وضعیت فرهنگ زیست‌محیطی در شهر اهواز»، فصلنامة علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی-واحد شوشتر، شمارة 15: 165-188.
  • رفیع‌پور، فرامرز (1387)، توسعه و تضاد، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • زاهد زاهدانی، سید سعید؛ تقوی، سید محمدرضا و جاجرمی‌زاده، محسن (1392)، «فرهنگ به مثابة رسانه‌ای بین اراده و عمل جمعی (مطالعة تطبیقی فرهنگ اسلامی و سکولار)»، فصلنامة رسانه و فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارة 2: 55-76.
  • زاهد زاهدانی، سید سعید (1384)، «در باب توسعة فرهنگی در ایران، فصلنامة راهبرد یاس، شمارة 3: 81 -92.
  • ساکی، فاطمه (1394)، «تحلیل تعادل محیط‌زیست طبیعی با توجه به فرضیة گایا و انطباق با مفاهیمی از آیات قرآن»، فصلنامة علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، شمارة 16: 147-160.
  • شبیری، محمد و براهالاد، ان. ان (1387) «بررسی آگاهی زیست‌محیطی دبیران مقطع متوسطة ایران و هندوستان»، مجلة علوم و فناوری محیط‌زیست، شمارة 36: 136-147.
  • صالحی، صادق (1389)، «نگرش جدید نسبت به محیط‌زیست و مصرف انرژی»، فصلنامة انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی، ارتباطات، شمارة 20: 196-216.
  • صالحی، صادق و حمایت‌خواه‌جهرمی، مجتبی (1392)، «مقایسة تحلیلی ارزش‌های زیست‌محیطی جهان اسلام و غرب؛ تحلیل ثانویه داده‌های پیمایش ارزش‌های جهانی (WVS)» مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورة 2، شمارة 3: 505-523.
  • صالحی، صادق (1390)، «رفتارهای زیست‌محیطی، دانش زیست‌محیطی و تحصیلات»،فصلنامة علومتربیتیدانشگاهشهیدچمراناهواز، شماره‌های 3 و 4: 201-220.
  • طلایی، مرتضی و همکاران (1393)، درآمدی بر مفاهیم و نظریه‌های فرهنگی، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان.
  • عابدی سروستانی، احمد (1390)، «واکاوی نگرش و رفتارهای زیست‌محیطی: مطالعه‌ای دربارة دانشجویان کارشناسی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان»، مجلة علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 7، شمارة 2: 77-92.
  • عابدی سروستانی، احمد و شاه‌ولی، منصور (1391)، «تعامل انسان با طبیعت: یک واکاوی هنجاری»، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، سال 27، شمارة 4: 1-32.
  • فاضلی، محمد (1391)، «جامعه‌شناسی تعهد زیست‌محیطی»، مجلة همشهری ماه، شمارة 322: 92-96.
  • فروتن‌کیا، شهروز و همکاران (1390)، «بررسی نقش رسانه و خانواده در افزایش آگاهی زیست‌محیطی (مورد مطالعه: دانش‌آموزان مقطع پیش‌دانشگاهی شهر اهواز)،» تهران: پنجمین همایش تخصصی مهندسی محیط‌زیست.
  • فضلی، ندا (1393)، تأثیر دین‌داری بر رفتارهای زیست‌محیطی، کنگرة بین‌المللی فرهنگ و اندیشة دینی، مرکز راهبری مهندسی فرهنگی شورای فرهنگ عمومی استان بوشهر.
  • گیدنز، آنتونی (1390)، جامعه‌شناسی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران: انتشارات نشر نی.
  • محمودزاده، امیر؛ شاکریان، شهرام و شاهقلی‌قهفرخی، زهرا (1392)، روش‌های تحلیل آینده با رویکردی راهبردی، اصفهان: انتشارات علم‌آفرین و پارس ضیاء (شاخص‌پژوه).
  • مک‌کیبن، بیل (1385)، پایان طبیعت، ترجمۀ مهدی عباس‌زاده فتح‌آبادی، تهران: کتاب صبح.
  • ملکی، امیر و عبداللهی، عظیمه‌السادات (1392)، «تبیین جامعه‌شناختی محیط‌گرایی ایرانیان در دو سطح خرد و کلان»، فصلنامة مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورة دوم، شمارة 2: 177-202.
  • هاوانگی، حسین (1393)، «عوامل مؤثر بر تدوین الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت»، مجموعه مقالات سومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت (3)، تهران: نشر الگوی پیشرفت، 1931-1961.
  • همتی، زهرا و شبیری، سید محمد (1394)، «تحلیلی بر مؤلفه‌های ارتقای فرهنگ محیط‌زیستی، مطالعة موردی: شهروندان شهر شیراز»، فصلنامة تحقیقات فرهنگی ایران، دورة هشتم، شمارة 4: 197 تا 215.
    • Abd-EI-Salam, M. EI-Naggar, H and Hussein, R. A. (2009), “Environmental Education and Its Effect on the Knowledge and Attitudes of Preparatory School Students”, Journal of Egypt Public Health Association, Vol. 84, No. 3 and 4: 343-375.
    • Abrahams, W., and Steg, L. (2009), “How Do Socio-Demographic and Psychological Factors Related to Households' Direct and Indirect Energy Use and Saving? Journal of Economic Psychology, Vol 30, No 2: 711-720.
    • Blaiki, N. W. H. and Ward, R. (1992), Ecological World Views and Environmentally Responsible Behavior, Social Wetenschappen 25: 40-63
    • Budak, D. (2005), “Behavior and Attitude of Student Toward Environmental Issues at Faculty of Agricultural, Turkey”, Journal of Applied Sciences,  Vol. 12, No. 3: 1224-1227.
    • Cluck, R et al. (1997), Attitudes Towards and Commitment to Environmentalism (Paper Present at 60th Meeting of the Rural Sociological Society), Toronto 1997.
    • Dunlap, Riley E, and Kent D Van Liere (1992), “The New Environmental Paradigm” Journal of Environmental Rducation. No 9: 10-19
    • Fliegenschnee, M. and Schlakovsky, M. (1998), Umweltpsychologie and Umweltbildung: Eine Enfulurng Aus Humanokologischer Sicht (Wien, Facultas Uniwersitats Verlag).
    • Frankel, B. (1987),The Post-IndustrialUtopians, (Cambridge: Polity Press).
    • Frankel, B. (1992) From the Prophets Deserts Come: The Struggle to Reshape.
    • Halliday Andrew and Glaser, Marion. (2011), “A Management Perspective on Social Ecological Systems: A Generic System Model and Its Application to a Case Study from Peru” Human Ecology Review, Vol. 18: 1-18.
    • Hannigan, J. (2006), Environmental Sociology, Second Edition Published in the Taylor and Francis E-Library, Routledge’s. www.Ebookstore.Tandf.Co.Uk
    • Jain, U. (2012), “Cultural Construction of Environmental Problems”, Procedi: Social and Behavioral Sciences, 68: 6–15, Available Online at www.Sciencedirect.Com.
    • Kaiser, F. and Wolfing S. Fuhrer. (1999). Environmental Attitude And Ecological Behavior, Journal of Environmental Psychology, 19, P: 1-9
    • Kollmuss and A. and Agyeman J. (2002). Mindin The Gap: Why Do People Act Environmentally And What Are The Barriers To Pro- Environmental Behavior?, Journal of Environmental Education Research, 8(3): 239-260.
    • Mayer, F. S., and Frantz, C. M. (2004). The Connectedness to Nature Scale: A Measure of Individuals’Feeling In Community with Nature. Journal of Environmental Psychology, 24,PP: 503-515.
    • Morren, Meike; Grinstein, Amir. (2016). Explaining Environmental Behavior across Borders: A Meta-Analysis, Journal of Environmental Psychology, Volume 47, September 2016, P: 91–106.
    • Raderford, Y. (2001). Indicators for Sustainable Development, Neshat Hadad Tehrani And Nasser Moharam Nejad, Tehran, Association of Preserving Environment.
    • Schultz, P et al. (2005). Values and Their Relationship To Environmental Concern And Conservation Behavior. Journal of Cross-Cultural Psychology, 36(4): P: 457-475.
    • Schultz, P.W; Zelezny, L. (1999). Values as Predictors of Environmental Attitudes: Evidence For Consistency Across 14 Countries. Journal of Environmental Psychology, 19: P: 255-265.
    • Schumacher, Ingmar. (2015). The Endogenous Formation of An Environmental Culture, European Economic Review, Volume 76, May 2015, Pages 200–221.
    • Shobeiri, Omidvar and Prahalada. (2007). “Influence of Gender and Type of School On Environmental Attitude of Teachers In Iran and India”. Int. J.Environ.Sci.Tech, 3 (4): P:351- 357.
    • Stern, P., (2000), Toward A Coherent Theory of Environmentally Significant Behavior, Journal If Social Issue, Vol. 56, No.3, P: 407-424.
    • Zhang, K et al. (2013). Sustainability of Social–Ecological Systems under Conservation Projects: Lessons From A Biodiversity Hotspot In Western China. Biological Conservation, Vol; 158, No, 3; P: 205–213.
مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران
دوره 7، شماره 3
مهر 1397
صفحه 441-468

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار