تحلیل گفتمان عدالت جنسیتی در برنامۀ پنج‌سالۀ ششم توسعۀ اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی، دانشگاه پیام‌نور

2 دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم اجتماعی-اقتصادی دانشگاه پیام‌نور

3 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

نظام برنامه‌ریزی در ایران، از گفتمان‌های سیاسی و اجتماعی حاکم تأثیر می‌پذیرد و جایگاهی که این گفتمان‌ها برای سوژه‌ها و مقوله‌ها قائل­اند، در برنامه‌های توسعه بازنمایی می‌شود. از جمله سوژه‌های بسیار مهم، مسئلۀ «زنان» است. بسته به اینکه سوژۀ زنان در چه حوزۀ گفتمانی قرار دارد، معانی و هویت‌های مختلفی به خود می‌گیرد. همین معانی متفاوت است که در نظام برنامه‌ریزی تبلور می‌یابد و به‌نوبۀ خود به برقراری عدالت جنسیتی یا تداوم نابرابری جنسیتی منجر می‌شود. پژوهش حاضر، به مطالعۀ کشمکش‌های کنونی جامعۀ ایران بر سر هژمونی معنایی در حوزۀ زنان (تطور گفتمانی) و بازنمایی بحث عدالت جنسیتی در برنامۀ ششم توسعه با روش تحلیل گفتمان لاکلو و موفه می‌پردازد. یافته‌ها در بحث تطور گفتمانی نشان می‌دهد که گفتمان اعتدال که به تعبیر فرکلافی حاصل دیالکتیک گفتمانی اصلاح‌طلبی و اصولگرایی است، دال‌های تهی را در حوزۀ گفتمان‌گونگی بازیابی می­کند و معنای جدیدی به آن‌ها می‌دهد. براین­اساس، نشانگان «اشتغال زنان»، «فرصت‌های برابر»، «رفع موانع حقوقی»، «خانواده‌گرایی»، «بی‌توجهی به جنسیت» و «رفاه و بیمۀ زنان» را در پیوند با دال کانونی «برابری زن و مرد» مفصل‌بندی می‌کند. همچنین تحلیل گفتمان عدالت جنسیتی در برنامۀ ششم توسعه، نشانگر آن است که گفتمان حاکم بر برنامۀ ششم، با نشانه­ای محوری با عنوان «عدالت جنسیتی» و با مدلول‌های «فرصت‌های شغلی»، «سلامت و بهداشت»، «باسوادی زنان»، «اصلاح نظام حقوقی» و «مشارکت در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری» شکل گرفته است که این نشانه‌های معنایی، به­ترتیب دربرگیرندۀ عدالت اقتصادی، عدالت بهداشتی، عدالت آموزشی، عدالت حقوقی و عدالت سیاسی هستند. اگرچه این دال‌ها در متن برنامه، معناهای مستتر در مفاهیم را به‌طور کامل پوشش نمی‌دهند، می‌توان امیدوار بود که با اجرای برنامۀ ششم توسعه، زمینه‌های لازم برای نهادینه­شدن مطالبات مدنی در موضوع برقراری عدالت جنسیتی در جامعه فراهم و نقش زنان در توسعۀ کشور پررنگ‌تر شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse Analysis of Gender Equality in the Sixth 5-years Plan for Economic, Cultural and Social Development of Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Parvin Alipoor 1
  • Mohammad Javad Zahedi 2
  • Amir Maleki 2
  • Mohammad Reza Javadi Yeganeh 3
1 PhD candidate of sociology, Payame Noor University
2 Associate professor, Faculty of social sciences, Payame Noor University
3 Associate professor, Faculty of social sciences, University of Tehran
چکیده [English]

The planning system in Iran is affected by the governing political and social discourses, and what places such discourses should hold for subjects and categories are represented in the development plans. Among the very important subjects is the subject of women. The subject of women should be located in which field of discourses, takes different senses and identities which themselves are manifested in the planning system and, in turn, leads to the establishment of gender equality or continuation of gender inequality. The present paper deals with the study of the current conflicts in Iranian society on semantic hegemony in the field of women discourse evolution, and representation of the debate on gender equality in the Sixth Plan of Development by Laclau and Mouffe’s method of discourse analysis. Findings, regarding the discourse evolution, show that the discourses of equality, which as stated by Fairclough are the result of discourse dialectic of the reformists and the fundamentalists, recovers the void signifiers in the field of discoursiveness and gives them new meaning. Accordingly, it articulates the signs of “women occupation”, “equal chances”, “removing the legal obstacles”, “familyism”, “paying no attention to gender”, and “welfare and insurance of women” in linkage with the central signifier of “equality of man and woman”. Also the discourse analysis of gender equality in the Sixth Plan of Development indicates that the governing discourse on the Sixth Plan has been formed by the pivotal sign under the title “gender equality” and with the signified of “occupational chances”, “health and hygiene”, “women literacy”, “reform of legal system” and “participation in decision-making and decision-taking”. Such semantic signs contain, respectively, the economic equality, hygiene equality, legal equality, and political equality. Although, such signifiers in the texts of the plan fail to totally cover the meanings implied in the concepts, we could be hopeful that by executing the Sixth Plan of Development, the required grounds for institutionalizing the civil demands for the object of establishing the gender equality in society shall be provided, hence the role of women in the development of our country becomes more highlighted.

کلیدواژه‌ها [English]

  • development
  • Discourse analysis
  • Gender
  • gender equality
  • Sixth plan of development
  • تاجیک، محمدرضا (1383)، گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
  • تاجیک، محمدرضا (1396)، «نئواصلاح‌طلبی تز ادامۀ گفتمان دوم خرداد است»، سایت خبری دمادم، تاریخ مراجعه: 05/05/96.
  • رضائی‌پناه، امیر و شوکتی‌مقرب، سمیه (1394)، هویت، گفتمان و انتخابات در ایران (مبانی ایدئولوژیک انتخابات 1392)، تهران: نشر توسعۀ پارسی.
  • روحانی، حسن (1392)، سخنرانی‌های انتخاباتی حسن روحانی.
  • سند برنامۀ ششم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1394)، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
  • شادی‌طلب، ژاله (1379)، «برنامه‌ریزی جنسیتی بر پایۀ واقعیت‌ها»، فصلنامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 11-12: 1-32.
  • شادی‌طلب، ژاله (1381)، توسعه و چالش‌های زنان ایران، تهران: نشر قطره.
  • قانون برنامۀ پنج‌سالۀ ششم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1396-1400)، روزنامۀ رسمی کشور.
  • گروه مشاوران جوان مرکز امور زنان و خانواده (1389)، زنان و خانواده در اندیشۀ رئیس دولت مهر، تهران: ریاست جمهوری، مرکز امور زنان و خانواده.
  • لاکلو، ارنستو و موفه، شانتال (1393)، هژمونی و استراتژی سوسیالیستی (به‌سوی سیاست دموکراتیک رادیکال)، ترجمۀ محمد رضایی، تهران: نشر ثالث.
  • لیس تورس، آماری و روزاریو، روازیو دل (1375)، جنسیت و توسعه، ترجمۀ جواد یوسفیان، تهران: انتشارات هدی.
  • مالوتره، آنجو و همکاران (1389)، «توانمندی زنان به‌عنوان یک متغیر در توسعۀ بین‌المللی»، ترجمۀ هما مداح و فاطمه محمدی، در کتاب: توانمندی زنان نقدی بر رویکردهای رایج توسعه، گردآوری و تدوین اعظم خاتم، تهران: نشر آگه.
  • مامسن، جنت هشل (1387)، جنسیت و توسعه، ترجمۀ زهره فنی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • منصوری، آذر (1394)، «زنان در برنامۀ ششم توسعه؛ رویکردها و الزامات»، روزنامۀ شرق، یکشنبه 12 مهر، شمارۀ 2413.
  • نظرزاده، شقایق و افخمی، علی (1393)، «زنان در دو دولت: تحلیلی گفتمانی از جایگاه زنان در دولت‌های دهۀ 80 شمسی»، فصلنامۀ زبان‌پژوهی، شمارۀ 13: 135-165.
  • نوروزی‌نژاد، جعفر؛ مختاری، علی و تشنه‌دل، علی (1394)، «تبارشناسی هویت گفتمان اعتدال در زیست­جهان فرهنگی ایران معاصر»، رهیافت انقلاب اسلامی، شمارۀ 30: 43-60.
  • وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (1394)، موج سوم پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان، تهران: دفتر طرح‌های ملی.
  • یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1394)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.

 

 

  • Touraine, Alain (1985), “An introduction to the study of social Movement”, Social Research, No 52: 749–788.
  • Chowdry, G (1995), Engendering Development, in: Feminism/postmodernism/ development, edited by Marianne H. Marchand and Jane L. Parpart. London, England: Routledge, 1995: 26-41.
  • Cameron, D (1990), The Feminist Critique of Language: A Reader, London: Routledge.
  • Fairclough, Norman (2001), “The dialectics of Discourse”, Textus, No. 2: 231–242.
  • Kabeer, N. (2010), “Gender Equality and Women's Empowerment: A Critical Analysis of the Third Millennium Development Goal 1”, Gender and Development, 13: 13–24, DOI: 10.1080/13552070512331332273.
  • Reeves, Hazel and Baden, Sally (2000), Gender and Development: Concepts and Definitions, Brighton: Institute of Development Studies, University of Sussex
  • Laclau, Ernesto (1990), New Reflections on the Revolution of Our Time, London: Verso.
  • Laclau, Ernesto (1993), Discourse, in R. Goodin and P. Pettit, The Blackwell Companion to Contemporary Political Philosophy, Oxford: Blackwell.
  • Laclau, Ernesto and Mouffe,Chantal (1985), Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, London: Verso
  • Torfing, J. ( 1999 ), New Theories of Discourse: Laclau, Mouffe, Zizek, Oxford: Blackwell
  • World Economic Forum (2015), The Global Gender Gap Report
  • Young, Kate (2000), Gender and Development, in Women and Development and Gender Reader, London and New York: Zed Books.