معرفت، فنآوری و جامعۀ جدید: خوانش جامعه شناسی معرفت از جامعۀ پسا صنعتی و اطلاعاتی دنیل بل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری تخصصی جامعه شناسی فرهنگی دانشگاه تهران

چکیده

یکی از موضوعات در جامعه‌شناسی معرفت جدید، توجه به چگونگی روابط دو قلمرو معرفت و جامعه در ابعادی مانند علم، فناوری، سازمان‌ها و گروه‌های حرفه‌ای و مسائل اجتماعی آن‌ها در جامعة اطلاعاتی است. دنیل بل، به‌عنوان پیشگام نظریه‌پردازی، با اندیشه‌هایش درمورد جامعة پساصنعتی و اطلاعاتی، چشم‌اندازها و مواضع معرفتی جدیدی را پیش‌‌‌روی بازسازی جامعه‌شناسی معرفت قرار داده است. این مقاله، با استفاده از روش اسنادی و با ارائة مدل تحلیلی پیشنهادی، به واکاوی و ارزیابی آن بخش از دیدگاه‌‌‌های بل که متضمن اشارت‌هایی برای جامعه‌شناسی معرفت جدید است، می‌‌‌پردازد. در این راستا، ضمن استخراج مدل تحلیلی بل در تعریف جامعه و چگونگی کاربست مقولة زمان و پویایی در آن، عمق، درجه، سطح، هدف و عامل مسلط تعین، تحلیل می‌‌‌شود. درنتیجه، به‌نظر می‌رسد با درنظرگرفتن اقتضائات روند جهانی‌شدن جامعة اطلاعاتی و درهم‌‌‌تنیدگی مناسبات سیاسی و اقتصادی با مسئلة قدرت، تحلیل مسئلة کانونی «تعین اجتماعی معرفت» در اندیشة بل و سایر جامعه‌شناسان جامعة اطلاعاتی ایجاب می‌کند تا روابط متقابل میان جامعه و معرفت (علوم و فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی) با توجه به تأثیر متقابل علم و جامعه و همچنین ماهیت ساختاری یا عاملیتی فناوری لحاظ شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Knowledge, Technology, & the New Society: A Perception, Based on Sociology of Knowledge, Through the Daniel Bell’s ideas of The Information & Post-Industrial Society

نویسندگان [English]

  • Mohammad Tavakol 1
  • Iman Erfanmanesh 2
باتامور، تام (1372)، جامعه‌شناسی سیاسی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران: انتشارات کیهان.
بل، دنیل (1382)، آیندة تکنولوژی، ترجمة احد علی‌قلیان، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
بهرامی کمیل، نظام (1391)، نظریة رسانه‌ها: جامعه‌شناسی ارتباطات، تهران: نشر کویر.
پارسا، خسرو (1380)، پسامدرنیسم در بوتة نقد، تهران: نشر آگه.
تافلر، آلوین (1370)، جابه‌جایی در قدرت: دانایی و ثروت و خشونت در آستانة قرن بیست و یکم، ترجمة شهین‌دخت خوارزمی، تهران: انتشارات خوارزمی.
توکل، محمد (1387)، «جامعه‌شناسی معرفت و فرهنگ: تنوع یا تغییر نگرش از کلاسیک به جدید»، مطالعات جامعه‌شناختی، شمارة 33: 1- 22.
توکل، محمد (1390)، جامعه‌شناسی تکنولوژی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
داتن، ویلیام (1384)، دگرگونی‌های اجتماعی در یک جامعة اطلاعاتی، ترجمة محمد توکل و ابراهیم کاظمی‌پور، تهران: کمیسیون ملی یونسکو.
راسل، برتراند (1371)، قدرت، ترجمة نجف دریابندری، تهران: انتشارات خوارزمی.
راش، مایکل (1388)، جامعه و سیاست: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران: سمت.
روشه، گی (1387)، تغییرات اجتماعی، ترجمة منصور وثوقی، تهران: نشرنی.
ریتزر، جرج (1389)، مبانی نظریة جامعه‌شناختی معاصر و ریشه‌های کلاسیک آن، ترجمة شهناز مسمی‌پرست، تهران: ثالث.
شکرخواه، یونس (1384)، «جامعة اطلاعاتی: چند دیدگاه بنیادی»، رسانه، شمارة 62: 14- 29.
صبوری کاشانی، منوچهر (1377)، «از جامعة صنعتی تا جامعة پساصنعتی: بررسی و ارزیابی نظریه‌ها»، نامة علوم اجتماعی، شمارة 12: 91- 106.
عاملی، سعیدرضا (1389)، «دوجهانی‌‌‌شدن‌ها و ارتباطات بین تمدنی: تحلیل روشمند ارتباط فرهنگی در جهان»، تحقیقات فرهنگی، شمارة 9: 1- 38.
عباس‌پور، مجید (1366)، تکنولوژی و جهان امروز، تهران: انتشارات صدرا.
عرفان‌منش، ایمان و صادقی فسایی، سهیلا (1394)، «مبانی روش‌شناختی روش پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی»، راهبرد فرهنگ، شمارة 29: 61- 91.
کاستلز، مانوئل (1385)، عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ، جلد سوم: پایان هزاره، ترجمة احد علی‌قلیان و افشین خاک‌باز، تهران: طرح نو.
ــــــــــــــ (1393)، قدرت ارتباطات، ترجمة حسین بصیریان جهرمی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
کاستلز، مانوئل و اینس، مارتین (1384)، گفت‌وگوهایی با مانوئل کاستلز، ترجمة حسن چاوشیان و لیلا جو افشانی، تهران: نشرنی.
کچویان، حسین (1386) «نظریة جهانی‌شدن: ترکیبی مسئله‌ساز از دو کلان‌روایت تاریخ تجدد»، مطالعات جامعه‌شناختی، شمارة 32: 55- 90.
کچویان، حسین (1387)، نظریه‌های جهانی‌شدن و دین: مطالعه‌ای انتقادی، تهران: نشرنی.
کهون، لارنس (1381)، از مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم، ترجمة عبدالکریم رشیدیان و همکاران، تهران: نشرنی.
کیویستو، پیتر (1378)، اندیشه‌های بنیادی در جامعه‌شناسی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران: نشرنی.
گیدنز، آنتونی (1382)، جامعه‌شناسی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران: نشرنی.
گیدنز، آنتونی (1392)، تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمة ناصر موفقیان، تهران: نشرنی.
لادریر، ژان (1380)، رویارویی علم و تکنولوژی با فرهنگ‌ها، ترجمة پروانه سپرده، تهران: مؤسسة پژوهشی فرهنگ، هنر و ارتباطات.
متلار، آرمان (1380)، «به‌سوی جامعة اطلاعاتی جهانی: چشم‌اندازی تاریخی»، ترجمه و تدوین کاظم معتمدنژاد، رسانه، شمارة 48: 20-31.
معتمدنژاد، کاظم (1389)، جامعة اطلاعاتی: اندیشه‌های بنیادی، دیدگاه‌های انتقادی و چشم‌اندازهای جهانی، تهران: میراث قلم.
وبستر، فرانک (1390)، نظریه‌های جامعة اطلاعات، ترجمة اسماعیل قدیمی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
هنسون، جریس و نارولا، اوما (1381)، فناوریهای جدید ارتباطی در کشورهای درحال‌توسعه، ترجمة داوود حیدری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
Bell, D. (1980), Sociological Journeys: 1960–1980, London: Heinemann.
Bell, D. (1989), “The Third Technological Revolution and Its Possible Socioeconomic Consequences”, Dissent, No 36(2): 76-164.
Bell, D. (1990), “Resolving the Contradictions of Modernity and Modernism”, Society, No 27: 43–50.
Bell, D. (1999), The Coming of Post Industrial Society: A Venture in Social Forecasting, New York: Basic Books.
Bell, D. (2001), The End of Ideology: On the Exhaustion of Political Ideas in the Fifties, US: Harvard University.
Borgatta, E. F. and Montgomery, R. J. V. (1992), Encyclopedia of Sociology, New York: Macmillan.
Brzezinski, Z. (1970), Between Two Ages: America’s Role in the Technetronic Era, New York: Viking.
Calhoun, C. et al (2007), Contemporary Sociological Theory, U.K: Blackwell.
Galbraith, J. K. (1973), Economics and the Public Purpose, Boston: Houghton Mifflin.
Garnham, N. (1999), “Information Politics: The Study of Communicative Power”, pp. 77-78 in: Dutton, W. H. (1999), Society on the Line: Information Politics in the Digital Age, Oxford: Oxford University.
Karvalics, L. Z. (1997), Information Society Visions: from the Early Utopies to the Adequate Government Level Strategic Planning Methods, Budapest: The Technical University of Budapest.
Mouzelis, N. (1995), Sociology Theory: What Went Wrong? Diagnosis and Remedies, London: Routledge.
Steinfels, P. (1979), The Neoconservatives: The Men Who Are Changing America’s Politics, US: Simon and Schuster.
Tavakol, M. (1987), Sociology of Knowledge: Theoretical Problems, New Delhi: Sterling http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001355/135527e.pdf.