مطالعۀ سیاست‌های اقتصادی ایران با رویکرد آمایش سرزمین (مطالعۀ موردی: برنامه‌های چهارم و پنجم توسعۀ کشور)

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانشیار گروه مطالعات توسعة اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری مطالعات توسعة اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

سیاست‌های کلان اقتصادی باید در تناسب با نیازهای محلی، قابلیت‌ها و ویژگی‌های منطقه‌ای اتخاذ شوند. در‌غیر این‌صورت، زمینۀ توزیع نامناسب جمعیت، امکانات، تسهیلات و فعالیت‌ها، نبود تعادل فضایی، تراکم فعالیت‌ها در یک منطقه، قطب‌بندی فضایی و گسترش نابرابری اجتماعی و اقتصادی را فراهم می­آورند و به‌عنوان مانعی در مسیر توسعة کشور عمل می‌کنند. در مقالۀ حاضر، با تمرکز بر دو عنصر «فضا» و «فعالیت‌های اقتصادی»، قوانین برنامه­های چهارم و پنجم توسعة کشور به‌عنوان اسناد فرادستی، به­روش توصیفی- تحلیلی مطالعه شده­اند. نتایج نشان می­دهد در برنامة چهارم، به همۀ معیارها و شاخص‌های مربوط به بعد جمعیت، توزیع امکانات و فعالیت‌ها و توزیع فضایی توجه شده است؛ حال آنکه تحلیل برنامۀ پنجم توسعه با سنجه‌ای مشابه نشان می‌دهد که مواد قانونی منطبق با مواردی چون شاخص‌های جمعیتی در برنامه‌ریزی، منطقه‌بندی فضایی (شهر یا روستا) به‌عنوان مکان اجرای سیاست‌های اقتصادی و منطقه­بندی فضایی برحسب شاخص مهاجرت وجود ندارد. همچنین با آنکه به بعد توزیع فضایی در برنامة چهارم توسعه توجه شده، این شاخص در برنامة پنجم توسعه مغفول مانده است. شایان ذکر است که مزیت افزون برنامة چهارم در مقایسه با برنامة پنجم توسعه پس از انقلاب، به‌کارگیری رویکرد آمایش سازمانی و اتخاذ راهبرد ادغام عملیاتی است که طی آن، برنامه‌ریزی‌های فضایی یا سازوکار آن در تمام سازمان‌های یک منطقه ادغام شده است. نمونة مشخص اجرای سیاست مذکور، قطب‌ها و مناطق آزاد کشور است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of Spatial Planning Through Economic Policies In The Case of IRAN

نویسندگان [English]

  • Hosein Imani 1
  • Hamide Dabaghi 2
چکیده [English]

Macro-Economic Policies should be done due to local needs, capabilities and adoption of regional features, land use planning and spatial planning approach and if not, it will lead to improper distribution of population, resources, facilities and activities, spatial imbalances, concentration of activities in a certain area, spatial polarization and social inequality and economic development which acts as an obstacle during the development. This article focuses on two elements of the fourth and fifth development plans: the space" and "economic activities", by using descriptive analysis. The results show that: there is an attention to just a part of all indicators which is related to population, distribution facilities and activities, and spatial distribution. Additionally analysis of the fifth development plan with the same measure indicates that: there are not laws which are related to indicators such as the demographic indicators through planning, providing spatial zoning (city or village) as a place where economic policies are done and zoning space is based by immigration. There is an attention to the spatial distribution aspect of development the fourth development plan which is neglected in fifth development plan. Further there is many advantages in the fourth Development Plan than the fifth which is related to use spatial planning approach and organizational and operational integration strategy

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Spatial planning"
  • "The forth development plan"
  • "The fifth development plan"
  • "The economic policies"
  • "A Comparative Study"
  • خنیفر، حسین (1389)، «درآمدی بر مفهوم آمایش سرزمین و کاربردهای آن در ایران»، تهران، مجلۀ آمایش سرزمین، شمارۀ 2: 5-26.
  • رزاقی، ابراهیم (1368)، آشنایی با اقتصاد ایران، تهران: نشر نی.
  • سلطانی، ناصر (1392)، «ارزیابی موانع فراروی طرح‌های آمایش سرزمین در ایران با رویکرد تلفیقی»، فصلنامۀ برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شماره 3: 63-84.
  • صالحی، اسماعیل و پورفرزام، اصغر (1388)، «تحلیلی بر موانع فراروی آمایش سرزمین در ایران»، فصلنامه راهبرد، شمارۀ 52: 172-178.
  • عظیمی بلوریان، احمد (1389)، مفهوم آمایش سرزمین در برنامه‌ریزی توسعه- خاستگاه‌ها، سیر تکاملی و تجربه ایران، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
  • کردبچه، محمد (1388)، «نگاهی به روند تدوین برنامۀ چهارم توسعه کشور»، هفته‌نامۀ برنامه، شمارۀ 351: 4-5.
  • لطیفی، غلامرضا (1388)، «سیر تحول برنامه‌های آمایش سرزمین در برنامه‌های قبل و بعد از انقلاب»، فصلنامۀ برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، شمارۀ 1: 111-147.
  • مؤمنی، فرشاد و امینی میلانی، مینو (1390)، » توانمندی و توسعۀ پایدار در برنامۀ سوم و چهارم-توسعۀ ایران با رویکرد آمارتیا سن»، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، سال یازدهم: شمارۀ 42: 35-64.
  • مؤمنی، مهدی (1377)، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، اصفهان: انتشارات گویا.
  • وحیدی، پریدخت (1373)، «آمایش سرزمین: راهنمایی برای برنامه‌ریزی آموزش عالی»، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شماره 7 و 8: 76.
  • ویسی، هادی و مهمان‌دوست، خدیجه (1391)، «تأثیر نظام سیاسی بر آرایش فضایی- مکانی و توسعۀ شهرهای ایران»، فصلنامۀ ژئوپلیتیک، شماره 2: 204-299.
  • دفتر مطالعات برنامه‌وبودجه (1391)، مجموعه مطالعات الگوی مطلوب برنامه‌ریزی برای ایران.
  • سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1383)، متن ضوابط ملی آمایش سرزمین.
  • معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات ریاست‌جمهوری (1383)، متن قانون برنامۀ چهارم توسعۀ کشور.
  • ·         معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور (1389)، مجموعه برنامۀ پنج‌سالۀ پنجم توسعۀ

جمهوری اسلامی ایران.

  • Key Instrument for Development and Effective Governance (2008), ECONOMIC COMMISSION FOR EUROPE, SPATIAL PLANNING with Special Reference to Countries in Transition, UNITED NATIONS: New York and Geneva.
  •  A.J. Scott a, C. Carter, M.R. Reed, P. Larkham, D. Adams, N. Morton, R. Waters, D. Collier, C. Crean, R. Curzon, R. Forster, P. Gibbs, N. Grayson, M. Hardman, A. Hearle, D. Jarvis, M. Kennet, K. Leach, M. Middleton, N. Schiessel, B. tonyer, R. Coles j, Progress in Planning (2013), Disintegrated development at the rural–urban fringe: Re-connecting spatial planning theory and practice: 1–52.