آسیابانی و بازنمایی مناسبات اجتماعی طبقات فرودست در جوامع روستایی: بررسی پدیدۀ آسیاب و آسیابانی در روستای حسن آباد ششتمد سبزوار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه انسان‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری انسان‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران

3 کارشناس ارشد هنرهای زیبای دانشگاه تهران

چکیده

آسیاب به‌عنوان یکی از نمودهای تمدن ایرانی، جلوه‌ای از دانش بومی ایرانیان در راستای سازگاری با اقلیم خشک و کم­آب ایران است. این پژوهش، به بررسی بسترمند و زمینه‌مند فرهنگ آسیابانی در یکی از روستاهای منطقة جنوبی سبزوار می­پردازد و با اتخاذ رویکردی مردم‌نگارانه، با رویکرد نظری بوم‌شناسی فرهنگی، از خلال بررسی این پدیده، به­دنبال واکاوی مناسبات طبیعت و فرهنگ است. نتایج نشان می‌دهد شکل‌گیری فناوری و سازۀ آسیاب، پاسخی سازگارانه به ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی منطقه است که فرهنگ‌سازی خاصی به­همراه داشته است؛ بنابراین، سویه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آسیاب، مواردی هستند که به آن‌ها پرداخته می‌شود. با توجه به داده‌ها و شواهد میدانی پژوهش حاضر می‌توان گفت آسیابانی در منطقۀ مورد مطالعه، به‌عنوان حرفه‌ای کارآمد و ضروری مطرح است، اما این حرفه، در تحلیل نهایی حرفه‌ای، چندان مطلوب تلقی نمی‌شود. با توجه به نتایج، به­نظر می‌رسد جایگاه نه‌چندان مطلوب این حرفه در فرهنگ مورد مطالعه را باید در ساخت پرتنش جوامع روستایی در مناطق حاشیۀ کویر جست‌وجو کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Milling and Representation of Lower Classes Social Relations in Rural Communities: Investigating Mills and Milling Phenomena at the Hassan Abad Village, Sheshtamad, Sabzevar, Khorasan Razavi, Iran

نویسندگان [English]

  • Jalaleddin Rafifar 1
  • Mosareza Gharbi 2
  • Mohamad Zarghi 3
1 professor of Anthropology. University of Tehran
2 Ph. D. Student in Anthropology, University of Tehran
3 M.A. in Fine Arts, University of Tehran
چکیده [English]

Mill is one of the aspects and symbols of Iranian civilization, and it is a representation of native knowledge of Iranians for consistent with arid climate. This study investigated milling culture at a village in south of Sabzevar, Khorasan Razavi, Iran; by an anthropological and cultural anthropology theatrical approach, this study analyzed the relationship between nature and culture through the study of this phenomenon. The results indicated that the mills' technology and structure was an adaptive response to natural and climatic characteristics of the region under the study and the mills lead to specific culture in that region, therefore economic, social and cultural issues of the mills were investigated in this study. According to the   data and evidence of present research, it was possible to state that milling in the area that was studied was an essential and efficient career, in the other hand this career in the final analysis was not seen as an ideal career and was not in a good position. According to the results, this position in the culture of the region was due to the tenses in   rural communities at desert margins.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mills
  • Anthropology of Technology
  • Cultural Ecology
  • social status of miller
  • rural lower classes

مراجع

  • آل احمد، جلال (1392)، اورازان، تهران: آدینه سبز.
  • احتشامی، منوچهر (1386)، پل‌های ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  • ازکیا، مصطفی (1374)، جامعه‌شناسی توسعه و توسعه‌نیافتگی روستایی ایران، تهران: اطلاعات.
  • ازکیا، مصطفی و غلامرضا غفاری (1383)، توسعه روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران، تهران: نی.
  • ایمانی جاجرمی، حسین و شاه‌حسینی، ماهرو (1390)، «آسیاب و آسیابانی در جامعۀ روستایی ایران»، مجلۀ انسان‌شناسی، شمارة 14: 9-27.
  • باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1382)، آسیای هفت‌سنگ، تهران: علم.
  • بارت، استنلی (1387)، نظریه و روش در انسان‌شناسی برای دانشجویان، ترجمۀ شاهده سعیدی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  • بلوکباشی، علی (1367)، «آسیا»، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، به سرپرستی کاظم موسوی بجنوردی
  •                (1388)، در فرهنگ خود زیستن و به فرهنگ دیگری نگریستن، گل‌آذین: تهران.
  • بنت، فرانسیسکو (1347)، «نوسازی زندگی روستایی و دام‌پروری در منطقه زاگرس»، نامه علوم اجتماعی، شمارۀ 1: 121-141.
  • بهشتی، محمد (1383)، «نگاه معنوی به آب»، در کتاب مجموعه مقاله‌های همایش بین‌المللی انسان و آب، تهران: پژوهشکده مردم‌شناسی.
  • بیتس، دنیل و پلاگ، فرد (1387)، انسان‌شناسی فرهنگی، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: علمی.
  • پیرنیا، محمد کریم (1387)، معماری اسلامی ایران، تهران: سروش دانش.
  • جانب اللهی، محمدسعید (1383)، فرهنگ و فناوری قنات (نقش قنات در معماری سنتی)، تهران: روشنان.
  • دولت‌آبادی، مرتضی (1391)، دست‌های خارنجی، سبزوار: امید مهر
  • رازقی، رمضان علی (1392)، ترانه‌های محلی ششتمد، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد سبزوار.
  • رستمی، حسنعلی (1387)، مبانی فقهی و حقوقی وقف و بازخوانی وقف‌نامه‌های سبزوار از عصر قاجاریه تاکنون، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد سبزوار.
  • رزنیک، رابرت؛ هالیدی، دیوید و کرین، کنت اس (1382)، فیزیک هالیدی، تهران: نشر دانشگاهی.
  • رفیع‌فر، جلال‌الدین و قربانی، حمیدرضا (1385) «از کوچندگی تا یکجانشینی؛ رویکرد باستان مردم‌شناختی بر خاستگاه خانه و استراتژی معیشتی در دورۀ نوسنگی»، نامۀ انسان‌شناسی، شمارۀ 9: 84-116.
  • مارکت، کاترین (1383) «بوم‌شناسی فرهنگی»، ترجمه فرهاد گشایش، فصلنامه هنر، شمارۀ 59،190-198
    • مور، جری دی (1391)، زندگی و اندیشۀ بزرگان انسان‌شناسی، ترجمة هاشم آقابیگ‌پوری و جعفر احمدی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
    • وثوقی، منصور (1387)، جامعه‌شناسی روستایی، تهران: انتشارات کیهان.
    • ولایتی، سعداله و توسلی، سعید (1370)، منابع و مسائل آب استان خراسان، مشهد: آستان قدس رضوی.
    • نصیب، ناصر (1360) «آسیاب و موقعیت آن در پهنای فرهنگ مردم»، فصلنامۀ فرهنگ مردم، شمارۀ 4: 56-60.
    •              (1360) «آسیاب و موقعیت آن در پهنای فرهنگ مردم (2)»، فصلنامۀ فرهنگ مردم، شمارۀ 5: 63-73.
    • نقی‌زاده، محمد (1382)، «مشخصه‌های آب در فرهنگ ایرانی و تأثیر آن بر شکل‌گیری فضای زیست»، محیط‌شناسی، شمارۀ 32: 71-92.
    • نیک خلق، علی‌اکبر (1379)، جامعه‌شناسی روستایی، تهران: مؤسسۀ نشر کلمه.
      • Barrett Stanley R. (1984), The Rebirth of Anthropological Theory, Toronto: University of Toronto Press.
      • Blasco,G.Y & Wardle,H(2007), Haw to read ethnography, New York: Routledge.
      • Denzin, N. K. & Lincoln, Y. S. (1994), The handbook of qualitative research. London: sage publications.
      • Lemonier, P(2010), “Technology”، In J. S. Barnard Alan, Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology, London and New York: Routledge, 685.
      • Lemonier، P, Pfaffenberger (1992),”Towards an Anthropology of Technology“,Man, New Series, Vol. 24, No. 3: 526-527
      • Strauss, L(1987),Introduction to the work of Marcel Mauss trans by Felicity Baker, London: Routledge and Kegan paul
      • Sutton Mark Q,Anderson E.N(2010), introduction to cultural ecology, Lanham, Md.: AltaMira Press
      • Tapper R & McLachlan,K (2005), Technology, Tradition and Survival: Aspects of Material Culture in the Middle East and Central Asia, London: Routledge
  • بی‌نا (1384)، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران، استان خراسان رضوی شهرستان سبزوار، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
  • پاپلی‌یزدی، محمدحسین (1364)، «آسیاب‌های که با آب قنات کار می‌کنند»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 71: 3-30.
  •                     (1374)، «تأملی در خاستگاه جامعۀ روستایی»، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، شمارۀ 19: 18-24.
  •                     (1392)، جزوه درس فرهنگ و تکنیک، گروه انسان‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
  • روح‌الامینی، محمود (1380)، گرد شهر با چراغ: مبانی انسان‌شناسی، تهران: عطار.
  • روشن‌ضمیر، علی و همکاران (1392) «مهندسی آسیاب‌های آبی با مطالعۀ موردی آسیاب دو سنگی میبد»، در کتاب خلاصه مقالات همایش ملی باستان‌شناسی: دست آورده‌ها فرصت‌ها و آسیب‌ها بیرجند: دانشگاه بیرجند: 366.
  • ریویر، کلود (1385)، درآمدی بر مبانی انسان‌شناسی، تهران: نشر نی.
  • زمرشیدی، حسین (1384)، «اندود ساروج و هنر ساروج بری در حمام‌های عمومی قدیم»، در کتاب مجموعه مقاله‌های حمام در فرهنگ ایرانی، به ویراستاری رزیتا انواری، تهران: پژوهشکدۀ مردم‌شناسی.
  • سرافرازی، رضا (1373)، آسیاب‌های کمره و پیشینه آسیاب‌های آبی در ایران، فصلنامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 5:135-168.
  • سنگ سفیدی، محسن و عبدالله‌زاده ثانی، محمد (1388)، سیمای شهرستان سبزوار، سبزوار: مؤلف.
  • شوتس، آلفرد (1373) «دون کشوت و مسئله واقعیت»، ترجمة حسین چاوشیان، مجلۀ ارغنون، شمارۀ 4: 257-279
  • صالحی، غلامحسین (1368)، آسیاهای آبی منطقۀ بختیاری، پایان‌نامۀ تحصیلی کارشناسی ارشد مردم‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
  • صفی‌نژاد، جواد (1355) طالب‌آباد؛ نمونه جامعی از بررسی یک ده، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
  • طالب، مهدی (1376)، مدیریت روستایی در ایران، تهران: دانشگاه تهران.
  • عبدالله‌زاده ثانی، محمد (1386) گزارش ثبتی آسیاب ریوند سبزوار، سبزوار: ادارۀ میراث فرهنگی سبزوار.
  • عسکری، مهدی؛ غربی، موسی‌الرضا و مصطفوی، مریم (1393)، «حضور باشکوه فرودستان در حیات اجتماعی: بررسی موردی یک آیین در سبزوار»، جامعه، فرهنگ، رسانه، شمارۀ 9: 55 -69.
  • عسگری خانقاه، اصغر و رفیع‌فر، جلال‌الدین (1368) «دهکده هوفل»، نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 3: 35-58.
  • عمید، حسن (1363)، فرهنگ عمید، تهران: امیرکبیر.
  • غربی، موسی‌الرضا (1391)، جایگاه فرهنگی گیاه کمای در منطقۀ ششتمد سبزوار: روایتی مردم‌نگارانه از یک گیاه، پایان‌نامۀ کارشناسی مردم‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
  • غربی، موسی‌الرضا (1393)، آیین‌ها به‌مثابۀ عناصر حل تعارض در جوامع روستایی: بررسی سویه‌های اجتماعی و فرهنگی سه آیین عاشورایی در ششتمد سبزوار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مردم‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
  • غفاری، غلامرضا (1383)، «ساختار اجتماعی جامعه روستایی ایران»، نامه پژوهش فرهنگی، شمارۀ 9: 111-146.
  • فاستر، جورج (1378)، جوامع سنتی و تغییرات فنی، ترجمه سید مهدی ثریا، تهران: کتاب فرا.
  • فرهادی، مرتضی (1369)، نامه کمره، تهران: امیرکبیر
  • فکوهی، ناصر (1381)، تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران: نی
  • فیلک، اووه (1388)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نی
  • قلی‌پور، اسماعیل (1377)، آسیابادی خواف، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مردم‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
  • گرگر، مک (1368)، سفر به ایالت خراسان، ترجمة اسدالله توکلی طبسی، تهران: اقبال.
  • گزنیدو، دیدیه (1373)، «اهمیت بررسی نحوه اشاعه تکنولوژی در مطالعات انسان‌شناسی»، ترجمة جلال‌الدین رفیع‌فر، نامه علوم اجتماعی، شمارۀ 7: 313 -317.
  • لمبتون (1362) مالک و زارع در ایران، ترجمة منوچهر راهبردی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • م‍آرک‍س، ک‍ارل (1383)، ف‍ق‍ر ف‍ل‍س‍ف‍ه، ترجمة آرتی‍ن آراک‍ل، تهران: آه‍ورا
  • محتشم، حسن (1373)، فرهنگ‌نامه بومی سبزوار، سبزوار: دانشگاه آزاد سبزوار.
  • محتشم، حسن (1375)، فرهنگ‌واره ضرب‌المثل‌های سبزواری، سبزوار: دانشگاه آزاد سبزوار.
  • محمدی، محمود (1381)، فرهنگ اماکن و جغرافیای تاریخی بیهق، سبزوار: آژند.
  • مقصودی، منیژه و غربی، موسی‌الرضا (1392)، «مراسم آیینی اسب چوبی»، در کتاب مجموعه مقالات انسان‌شناسی هنر، به کوشش بهار مختاریان و محمدرضا رهبری، اصفهان: حوزه هنری اصفهان.

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار