مسئلۀ اعتماد اجتماعی و چالش حکمرانی در ایران معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه آموزشی جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jisr.2024.386485.1563

چکیده

اعتماد اجتماعی واقعیتی اجتماعی-فرهنگی است که ریشه در زمینه‌ها و تجارب اجتماعی تاریخی یک جامعه دارد. زمانی که در یک جامعه فرهنگ اعتماد ظهور می‌یابد و در نظام هنجاری جامعه ریشه می‌دواند، به عامل توانمندی تبدیل می‌شود که آثار و کارکردهای زیادی در سطوح مختلف از خود برجای می‌گذارد. اعتماد به‌مثابۀ هنجاری اجتماعی-فرهنگی بر این نکته تأکید دارد که تصمیمات مربوط به اعتمادکردن یا بی‌اعتمادی ریشه در زمینۀ اجتماعی و فرهنگی دارد. بر این مبنا اعتماد در فضای اجتماعی شکل می‌گیرد و در طول زمان تقویت می‌شود. در جامعۀ پیچیدۀ امروزی، اعتماد از پیش‌شرط‌های اساسی برای توسعۀ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هر جامعه‌ای محسوب می‌شود و عنصر پیش‌قراردادی و مقدم بر حیات اجتماعی است. در این نوشته، برمبنای صورت‌بندی اعتماد در دو قالب اعتماد خاص‌گرایانه و اعتماد عام‌گرایانه در ایران، چگونگی پیوند اعتماد اجتماعی با امر حکمرانی در ایران معاصر (در سه دهۀ اخیر) مورد بررسی نظری و تجربی قرار می‌گیرد.
روش پژوهش موردپژوهی واحد است که با تحلیل ثانویۀ داده‌های پیمایش‌های ملی، داده‌های ثبتی مرکز آمار و بانک مرکزی و اطلاعات و یافته‌های استنباطی حاصل از پژوهش‌های پژوهشگران انجام شده است.
مشخصه و ملاکی که پایۀ صورت‌بندی اعتماد در قالب‌های خاص‌گرایانه و عام شده، شعاع و گسترۀ حوزۀ اعتماد است. اولی دارای شعاع محدود است که اعتماد و رابطه با غیرخودی‌ها را به رسمیت نمی‌شناسد و بیشتر به دنبال تقویت روابط درون‌گروهی در قالب «ما»ی کوچک است. برعکس، اعتماد عام‌گرایانه شعاع اعتماد و تعامل را فراتر از افراد خودی تعریف می‌کند و به اعتماد و پیوندهای فراگروهی و بین‌گروهی اهمیت می‌دهد و به «ما»ی بزرگ توجه دارد. دستیابی به توسعه نیازمند کنش و بازی جمعی در میدان گسترده‌تر و فراخ‌تری از میدان‌های محدود و کوچک برآمده از اعتماد خاص‌گرایانه است. این مهم قرین با اعتماد عام‌گرایانه و مستلزم گذار از اجتماع به جامعه است. این نوشتار این پیش‌فرض را در خود دارد که شکل‌گیری و کیفیت حکمرانی مطلوب در گرو اعتماد عام‌گرایانه است.
یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد سوای از اینکه در ایران معاصر با چالش کاهش اعتماد مواجه هستیم، اعتماد عام‌گرایانه در مقایسه با اعتماد خاص‌گرایانه اندک، و غلبه و دست‌بالا با اعتماد خاص‌گرایانه است که موجد اختلال در فرایند حکمرانی در مقیاس‌های محلی و ملی و حتی در چگونگی مواجهه با جامعۀ جهانی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Dilemma of Social Trust and the Challenge of Governance in Contemporary Iran

نویسنده [English]

  • Gholamreza Ghaffari
Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

A social-cultural reality, social trust is rooted in the contexts and experiences of a historical-social society. The emergence of a culture of trust in a society and its integration into the normative system of the society are empowering factors that have a variety of effects and functions at different levels. The socio-cultural norm of trust underscores the fact that decisions regarding trust are deeply rooted in the social and cultural context. Due to this, trust is established within the social environment and is subsequently fortified over time. In the contemporary complex society, trust is a fundamental prerequisite for the economic, social, cultural, and political development of any society. It is a pre-contractual element and a precursor to social life. In this paper, an attempt is made to theoretically and empirically examine the relationship between social trust and governance in contemporary Iran (over the past three decades) by examining the construction of trust in two forms: universalistic trust and particularistic trust.
The research method is a single study that employs the secondary analysis of national survey data, the registration data of the Statistics Center and the Central Bank, and information and inferential findings from the researchers’ studies.
The radius and scope of the field of trust are the characteristic and criterion that serve as the foundation for the development of trust in both particularistic and universalistic forms. The first one has a restricted scope that primarily aims to fortify intra-group relations in the form of a small “us” and does not acknowledge trust or relationships with non-insiders. Conversely, generalist trust establishes the scope of trust and interaction beyond insiders, prioritizes trust and trans-group and inter-group relationships, and emphasizes the collective “us.” Collective action and play in a wider and broader field are necessary to achieve development, as opposed to the limited and small fields that result from particularistic trust. This importance is associated with universalistic trust and necessitates a transition from community to society. The presupposition of this paper is that the formation and quality of effective governance are contingent upon the presence of universalistic trust.
The results of this study indicate that in contemporary Iran, in addition to the challenge of decreasing trust, universal trust is at a low level compared to particularistic trust. The dominance and superiority of particularistic trust is one of the factors of disorder in the governance process at the local and national scales, as well as in the way of responding to the global community.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Trust
  • Particularist Trust
  • Universalistic Trust
  • Governance
  • Iran
آرنه، یوران (1401). جامعه را ببینیم. ترجمۀ حسن حسینی کلجاهی. تهران: افکار جدید.
اوفه، کلاوس (1384). «چگونه می‌توان به شهروندان اعتماد داشت؟». در سرمایۀ اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. ترجمۀ افشین خاکباز و حسن پویان، تهران: شیرازه.
باولز، ساموئل (1389). سرمایۀ اجتماعی، حکمرانی و جامعه، در کتاب سرمایۀ اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. ترجمۀ افشین خاکباز و حسن پویان. تهران: شیرازه.
بهبودی، داوود اصغرپور، حسین، باستان، فرانک، و سیف، یزدان (1392). تأثیر درآمدهای نفتی بر سرمایۀ اجتماعی در ایران. فصلنامۀ پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعۀ پایدار)، 13(3)، 109-124.
 چلبی، مسعود (1392). تحلیل نظری و تطبیقی در جامعه‌شناسی. تهران: نشرنی.
دفتر طرح‌های ملی (1381). پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رحیمی کیا، علیرضا و افتخاری اصغر (1399). مطالعۀ تطبیقی رویکرد دولت‌های هشتم و نهم جمهوری اسلامی به سازمان‌های مردم‌نهاد فرهنگی و اجتماعی. فصلنامۀ پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 10(1)، 27-48. http://dorl.net/dor/20.1001.1.23222980.1399.10.1.5.6
رز، ریچارد (1384). «کارها در جامعۀ ضد مدرن چگونه پیش می‌رود: شبکه‌های سرمایۀ اجتماعی در روسیه». در سرمایۀ اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. ترجمۀ افشین خاکباز و حسن پویان. تهران: شیرازه.
روثستاین، بو (1393). دام‌های اجتماعی و مسئلۀ اعتماد. ترجمۀ لادن رهبری، محمود شارع‌پور، محمد فاضلی و سجاد فتاحی. تهران: آگه.
سریع‌القلم، محمود (1386). فرهنگ سیاسی ایران. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
سلیگمن، آدام (1387). «اعتماد، انجمن داوطلبانه و جامعۀ مدنی». در کتاب اعتماد و سرمایۀ اجتماعی. تألیف فران تونکیس. ترجمۀ محمدتقی دلفروز. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
سنت، ریچارد (1401) باهمبودن، آیین‌ها، خرسندی‌ها و سیاست همکاری. ترجمۀ محمدرضا فدایی. تهران: شیرازه.
فوکویاما، فرانسیس (1400) اعتماد فضائل اجتماعی و خلق سعادت. ترجمۀ سید علیرضا بهشتی شیرازی. تهران: روزنه.
قلی‌پور، آرین (1384) حکمرانی خوب و الگوی مناسب دولت. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
کلمن، جیمز (1377). بنیادهای نظریۀ اجتماعی. ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: نشرنی.
گیدنز، آنتونی (1378). جامعه‌شناسی. ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: نشرنی.
مرکز آمار ایران (1398). سالنامۀ آماری 1399. تهران: مرکز آمار ایران.
مرکز آمار ایران (1399). سالنامۀ آماری 1399. تهران: مرکز آمار ایران.
مرکز آمار ایران (1400). سالنامۀ آماری 1400. تهران: مرکز آمار ایران.
مهدوی، ابوالقاسم و حمید عزیز محمدلو (1395). سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ صنعتی در ایران. تهران: نشرنی.
والرز، مایکل (1383) در باب مدارا. ترجمۀ صالح نجفی. تهران: شیرازه.
وزارت کشور (1384). پیمایش سنجش سرمایۀ اجتماعی. تهران: وزارت کشور.
وزارت کشور (1393). پیمایش سنجش سرمایۀ اجتماعی. تهران: وزارت کشور.
وزارت کشور (1397). پیمایش سنجش سرمایۀ اجتماعی. تهران: وزارت کشور.
هلد، دیوید (1384) مدل‌های دموکراسی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: روشنگران.
هینز، جفری (1390). مطالعات توسعه. ترجمۀ رضا شیرزادی و جواد قبادی. تهران: آگه.
 
Ahrne, G. (2022). Att se samhället, Translated by Hassan Hosainiei Koljahi, Tehran, Afkar  Jadid Press. (In Persian)
Behbodhi, D. et al (2013). The effect of oil revenues on social capital in Iran, Economic Research Quarterly (sustainable growth and development), 13(3): 109-124. (In Persian)
Benfield, E. C. (1967). The moral basic of a backward society. New York: Free Press.
Bevir, M. (2007). Governance, in encyclopedia of governance. Eds, Mark, Bevier, London, sage.
Bowles, S. (2010). Social capital, Governence and Society, Translated by Afshin Khakbaz and Hassan Pooyan, Tehran, Shirazeh Press. (In Persian)
Chalabi, M. (2013). Theoritical and Comparative Analisis in Sociology. Tehran, Nei Press.  (In Persian)
Coleman, J. (1990). Foundations of Social Theory, Translated by Manochehre Saboori, Tehran, Nei Press. (In Persian)
Field, J. (2003). Social Capital. London, Routledge.
Fukuyama, F. (1995). Trust: Social virtues and the creation of prosperity. New York: Free Press.
Fukuyama, F. (1995). Trust: The Social Values and its Creation of Prosperity, Translated by Said Alireza Beheshti Shirazi,Tehran, Rovzeneh Press. (In Persian)
Gholipoor, A. (2005). Good Governence and Fitting Pattern State, Tehran, Strategic Research Center. (In Persian)
Giddenze. A. (1990). Sociology, Translated by Manochehre Saboori, Tehran, Nei Press. (In Persian)
Haynes, J. (2006) Development Studies, Translated by Reza Shirazi and Javad Ghabadii, Tehran, Aghah Press. (In Persian)
Held, D. (2000). Models of Democracy, Translated by Abass Mokhber, Tehran, Rovshanghran Press. (In Persian)
Jeffrey C. Goldfarb (1991) The Cynical Society, Chicago: University of Chicago Press.
Mahdavi. A and Azizmohamadlo. H (2016). Social capital and industrial development in Iran, Tehran, Nei Press. (In Persian)
Mehta, D. M. (2006). Good governance. Encyclopedia of Governance. Sage Publications, Inc Bottiglieri, W. A., Reville, P. J., & Grunewald, D. (2009). The Enron collapse-the aftershocks. Journal of Leadership, Accountability and Ethics25(2), 1-9.
 Ministry of Interior (2005). Survey of Measurement Social Capital, Tehran, Ministry of Interior. (In Persian)
 Ministry of Interior (2014). Survey of Measurement Social Capital, Tehran, Ministry of Interior. (In Persian)
 Ministry of Interior (2018). Survey of Measurement Social Capital, Tehran, Ministry of Interior. (In Persian)
Misztal, B. A. (1996). Trust in Modern Societies. Polity Press.
Offe, C. (2010) How can we trust our fellow citizens? Translated by Afshin Khakbaz and Hassan Pooyan, Tehran, Shirazeh Press. (In Persian)
Office National Plans (2003). Survey of Values ​​and Attitudes of Iranians, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance. (In Persian)
Pierre, J., & Peters, B. G. (2000). The state and public policy. Basingstoke: Palgrave.
Rahimikia, A. and Eftekhari, A (2020). A comparative study of the approach of the 8th and 9th governments of the Islamic Republic to cultural and social non-governmental organizations, Islamic World Political Research Quarterly, 10(1): 27-48.http://dorl.net/dor/20.1001.1.23222980.1399.10.1.5.6 (In Persian)
Rose, R. (2013). Uses of Social Capital in Russia: Modern, Pre-modern, and Anti-modern, Translated by Afshin Khakbaz and Hassan Pooyan, Tehran, Shirazeh Press. (In Persian)
Rothstein, B (2005). Social Traps and the Problem of Trust, Translated by Laden Rahberi, Mahmood Sharepoor, Mohammed Fazeli and Sajad Fattahi, Tehran, Aghah Press. (In Persian)
Saligman, A.(2008). Trust, voulantry Association and Civil Society. In: Trust and Social Capital. Eds Faran Tonkis, Translated by Mohammad Teghi Delferooze, Tehran, Institue Cultural and Social Studies. (In Persian)
Sarieolghlam, M. (2007). Political Cultuer of Iran, Tehran, Institue Cultural and Social Studies. (In Persian)
Sennett, R. (1401). Together: The Rituals, Pleasures, and Politics of Cooperation, Translated by Mohammad Reza Fadaei, Tehran, Shirazeh Press. (In Persian)
Statistical Center of Iran (2004). Statistical Yearbook, Office of publications and information (In Persian)
Statistical Center of Iran (2005). Statistical Yearbook, Office of publications and information (In Persian)
Statistical Center of Iran (2018). Statistical Yearbook, Office of publications and information (In Persian)
Statistical Center of Iran (2020). Statistical Yearbook, Office of publications and information (In Persian)
Stieglitz, J. E. (1998). Towards a New Paradigm for Development: Strategies, Policies, and Processes. Lecture at UNCTAD, Geneva.
Sztompka, P. (1999) Trust a Sociological Theory, Cambridge: Cambridge University Press.
Uslaner, E. (1999). Democracy and Social Capital. Democracy and Trust/Cambridge University Press.
Uslaner, E. M (2007). The Bulging Pocket and the Rule of Law: Corruption, Inequality, and Trust. Under Contract to Cambridge University Press.
Uslaner, E. M. (2003). Volunteering and social capital: how trust and religion shape civic participation in the United States. In Social capital and participation in everyday life (pp. 104-117). Routledge.
Walzer, M. (1997). Toleration, Translated by Saleh Najafi, Tehran, Shirazeh Press. (In Persian)