ماندن یا مهاجرت مجدد (مطالعۀ عوامل مؤثر بر ناپایداری مهاجرت بازگشتی در میان نیروی کار ماهر و متخصص ایرانی)

نویسندگان

گروه مطالعات ایران، دانشکدۀ مطالعات جهان، دانشگاه تهران، تهران. ایران

10.22059/jisr.2024.376181.1502

چکیده

دهه‌ها است که ایران به‌عنوان یکی از کشورهای فرستندۀ مهاجر، به‌ویژه قشر تحصیل‌کرده و متخصص شناخته می‌شود، اما به مسئلۀ بازگشت آنان کمتر پرداخته شده است. از این‌رو پژوهش حاضر با ورود به مبحث کلی مهاجرت بازگشتی ایرانیان، آن را از منظر چرایی ناپایداری بازگشت‌های ایرانی از خلال قصد (بالقوه یا بالفعل) مهاجرت مجدد در میان تحصیل‌کردگان بازگشتی بررسی می‌کند.
جامعۀ مورد مطالعه تحصیل‌کردگانی هستند که در بازۀ زمانی 1370 تا 1400 به ایران بازگشته‌اند. از میان آنان 33 نمونه به‌صورت تصادفی انتخاب شدند. داده‌ها به روش «مصاحبۀ عمیق» گردآوری، با روش «تماتیک» تحلیل، و نهایتاً با استفاده از نظریۀ «رفاه اجتماعی» از «فیتزپتریک» پشتیبانی شدند.
یافته‌ها حاکی از آن است که چهار عامل به‌عنوان مقوله‌های اصلی بر ناپایداری بازگشت‌ها اثر می‌گذارند که هرکدام شامل عوامل زیرمجموعه‌ای تحت عنوان مقوله‌های فرعی هستند. پربسامدترین کدها مربوط به مقولۀ اصلی «محدودیت معاش» است که ذیل دو مقولۀ فرعی «درآمد ناکافی» و «افق ایدئال بازنشستگی» بررسی شده‌اند. سپس سه مقولۀ اصلی دیگر یعنی «دست‌اندازهای زندگی جمعی»، «پیشران‌های درونی» و «مهاجرت آونگی» به‌عنوان دیگر عوامل مؤثر بر مهاجرت مجدد به‌دست آمدند و همگی ذیل مقولۀ هسته‌ای «تمنای تمهید زیستی» قرار گرفتند.
نتیجه آنکه ناپایداری مهاجرت بازگشتی در ایران لزوماً از روی نارضایتی (چه مطلق و چه نسبی) مصاحبه‌شوندگان از شرایط زندگی نیست، بلکه برخی برای به‌روزشدن دانش و مهارتشان یا به اقتضای تخصص خود، تصمیم به مهاجرت مجدد می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Staying or Re-migrating (A Study of the Factors Affecting the Instability of Return Migration among the Specialists and Professional Iranian Workforce)

نویسندگان [English]

  • Mahdi Ahouie
  • Shima Zare
Department of Iranian Studies, Faculty of World Studies, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

For decades, Iran has been known to be one of the countries that send immigrants, especially the specialists and professional workforce. However, the matter of their return has not been comprehensively addressed. Therefore, this research has investigated the reasons for the instability of Iranian returns by examining the intention (potential or actual) of remigration among returnees, thereby addressing the broader topic of return migration of Iranians.
33 samples were randomly selected from the educated population who returned to Iran between 1990 and 2021, which is the subject of the study. The “thematic” analysis technique is supported by the “Social Welfare Theory” by “Fitzpatrick” as the base theory, while the “in-depth interview” method is used for data collection.
The findings indicate that the instability of returns is influenced by four main categories, each of which comprises its own specific sub-categories. The most frequently occurring codes pertain to “unfavorable economic circumstances,” which are investigated under the two subcategories of “insufficient income” and “ideal retirement conditions abroad.” Three additional primary categories, “collective life challenges,” “psychological drivers,” and “tendency to commute,” were perceived as additional factors that influenced re-migration. All factors that have been mentioned are classified under the umbrella term “physiological needs.”
The results reveal that the instability of return migration in Iran is not inherently attributable to the interviewees’ dissatisfaction or frustration (either absolute or relative) with the current conditions of Iran. Nevertheless, some individuals elect to migrate again to enhance their knowledge and professions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Migration
  • Return
  • Expert
  • Iranian
  • Brain Circulation

مراجع

آرامی، سعیده و اعظم آزاده، منصوره (1403). مهاجرت به مثابۀ ارزش: واکاوی معنایی مهاجرت از منظر اقدام‌کنندگان به مهاجرت‌های بین‌المللی. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 13(2): 145-160. https://doi.org/10.22059/jisr.2024.368680.1461
آقایی، طاهره و صادقی، رسول (1401). بررسی عوامل همبسته با مهاجرت سالمندان در ایران. سالمندشناسی، ۷ (۴) : 36-45. http://dx.doi.org/10.22034/JOGE.7.4.5
دیبا، فربد و همکاران (1399). تحلیل آینده‌پژوهانۀ مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی. راهبرد، 29 (95): 109-133. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.10283102.1399.29.2.5.5
حسینی مقدم، محمد و بشیری، حسن (1398). تحلیل لایه‌ای بازگشت نخبگان خارج از کشور به چرخه‌ی خدمت جامعه: مطالعۀ موردی ایران.‌ آموزش مهندسی ایران، 21 (82): 111-138. https://doi.org/10.22047/ijee.2019.169492.1619
خسروی، کوروش، راستی برزکی، مرتضی، و مهدوی، حمید (1389). انتقال فناوری از طریق مدل چرخش مغزها در پارک‌های علم و فناوری. رشد فناوری، 6(22): 47-54.
ربیعی، زهره و سلیمانی‌خو، ملیکا (1401). بررسی اثر عوامل درونی و بیرونی بر بازگشت ایرانیان خارج از کشور. سیاست‌نامه‌ علم و فناوری، 4(12): 47-62. https://dorl.net/dor/20.1001.1.24767220.1401.12.4.3.4
سعیدی، سعیده (1398). مهاجرت بازگشتی متخصصان و آموزش عالی ایران: آسیب‌شناسی فرایند بازیابی هویت حرفه‌ای مهاجران در نهاد دانشگاه. پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 4(25): 97-120.
صلواتی، بهرام و همکاران (1401). سالنامۀ مهاجرتی ایران، تهیه و تدوین در رصدخانۀ ملی مهاجرت (پژوهشکده‌ی سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف). تهران: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی، دانش بنیان فناور.
صلواتی، بهرام و همکاران (1400). سالنامۀ مهاجرتی ایران، تهیه و تدوین در رصدخانۀ ملی مهاجرت (پژوهشکده‌ی سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف). تهران: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی، دانش بنیان فناور.
صلواتی، بهرام و همکاران (1399). سالنامۀ مهاجرتی ایران، تهیه و تدوین در رصدخانۀ ملی مهاجرت (پژوهشکده‌ی سیاست‌گذاری دانشگاه صنعتی شریف). تهران: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی، دانش بنیان فناور.
صناعی، علی (1397). مشوق‌ها و موانع بازگشت به کشور: بررسی موردی متخصصان مقیم ایالات متحدۀ امریکا. مجلس و راهبرد، 97(26): 289-324.
عباسی شوازی، محمدجلال و صادقی، رسول و محمدی، عبدا... (1395). ماندن یا مهاجرت دوباره مهاجران افغانستانی از ایران به کشورشان و عوامل تعیین‌کنندۀ آن. نامه  انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 11 (22): 10-41.
https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.1735000.1395.11.22.1.1
عبدمولایی، آتیه و صفری شالی، رضا و کاظمی‌پور، شهلا (1400). مطالعۀ کیفی بسترها و زمینه‌های مهاجرت بازگشتی اعضای هیئت علمی در شهر تهران. دو فصلنامۀ جمعیتی، 1(7): 219-256. https://doi.org/10.22034/jips.2021.306276.1129
کاظمی، عباس (1398). دانشگاه: از نردبان تا سایبان. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
محمدپور لیما، نغمه و عالیزاد میناآباد، فرشید (1397). واگرایی شهری و فرایند خروج ساکنان از منطقۀ کلان‌شهری. جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، 8 (29): 75-90. https://doi.org/10.22111/gaij.2018.4324
مردیها، مرتضی و پاک‌نیا، محبوبه (1396). دانشگاه نخبه، دانشگاه توده. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
مشفق، محمود و نصری، عطیه (1397). مهاجرت بازگشتی دانشجویان ایرانی و تعیین‌کنندۀ آن: مطالعه‌ای در بین دانشجویان ایرانی مقیم آمریکا و کانادا. جمعیت، 103 و 104 (25): 91-112.
هزارجریبی، جعفر و صفری شالی، رضا (1391). آناتومی رفاه اجتماعی. تهران: جامعه و فرهنگ.
 
 
Abbasi-Shavazi, M. J., Sadeghi, R., & Mohammadi, A. (2017). Staying or Remigration among Afghan Returnees and its Determinants. Journal of Population Association of Iran, 11(22), 10-41. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.1735000.1395.11.22.1.1 (In Persian)
Abdmolaei, A., Safari Shali, R., & Kazemipour, S. (2022). The Contexts of Return Migration of Faculty Members in Tehran: A Qualitative Study. Iranian Population Studies, 7(1), 219-256. https://doi.org/10.22034/jips.2021.306276.1129 (In Persian)
Aghaei, T., & Sadeghi, R. (2023). Elderly Migration and Its Correlates in Iran. Journal of Gerontology, 7(4), 36-45. http://dx.doi.org/10.22034/JOGE.7.4.5 (In Persian)
Azadi, M., Mirramezani, M., & Mesgaran, B. (2020). Migration and brain drain from Iran. Working Paper 9, and Stanford Iran 2040 Project, Stanford University.
Arami, S., & Azam Azadeh, M. (2024). Migration as a value (semantic reconstruction of migration from the perspective of those involved in international migration). Quarterly of Social Studies and Research in Iran, 13(2), 145-160. https://doi.org/10.22059/jisr.2024.368680.1461 (In Persian)
Bourdieu, P. (1990). Homo academicus. Stanford University Press.
Diba, F., Gholipour, A., & Pourezzat, A. A. (2020). A future-oriented analysis of academic reverse migration. Quarterly Journal of Strategy, 29(95), 109-133. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.10283102.1399.29.2.5.5 (In Persian)
Litwak, E., & Longino Jr, C. F. (1987). Migration patterns among the elderly: A developmental perspective. The gerontologist, 27(3), 266-272. https://doi.org/10.1093/geront/27.3.266
Fitzpatrick, T. (2001). Welfare theory: An introduction. New York: Palgrave.
Hoseini Moghadam, M., & Bashiri, H. (2019). Causal layered analysis of high-skilled diaspora: Case study of Iran. Iranian Journal of Engineering Education, 21(82), 111-138. https://doi.org/10.22047/ijee.2019.169492.1619 (In Persian)
Kazemi, A. (2018). University, from Ladder to Canopy. Tehran: Institute of Social and Cultural Studies. (In Persian)
Khosravi, K., Rasti Barzaki, M., & Mahdavi, H. (2010). Technology transfer using the brain circulation model in science and technology parks. Journal of Science and Technology Parks and Incubators, 22(6), 1-10. (In Persian)
Longino, H. E. (1995). Gender, politics, and the theoretical virtues. Synthese, 104, 383-397. https://doi.org/10.1007/BF01064506
Lee, E. S. (1966). A Theory of Migration. Demography, 3(1), 47–57. https://doi.org/10.2307/2060063
Mardiha, M., & Paknia, M. (2017). Elite University, Plebs University. Tehran: Institute of Social and Cultural Studies. (In Persian)
Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370–396. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/h0054346
Meyer, J., & Brown, M. (1999). Scientific Diasporas: A new approach to the brain drain. UNESCO: Discussion paper.
Mohammadpour Lima, N., & Alizad Minabad, F. (2018). Urban Divergence and the Process of Residents' Exit from the Metropolitan Area (Case Study: Tehran). Geography and Urban-Regional Planning, 8(29), 75-90. https://doi.org/10.22111/gaij.2018.4324 (In Persian)
Moshfegh, M., & Nasri, A. (2018). Return Migration of Iranian Students and Its Determinants: A Study among Iranian Students Living in the United States and Canada. Population, 103-104, 91-112. (In Persian)
Rabiee, Z., & Soleimanikhoo, M. (2022). The effect of internal and external factors on the return of Iranian migrants during 2014 to 2022. Science and Technology Policy Letters, 12(4), 62-47. https://dorl.net/dor/20.1001.1.24767220.1401.12.4.3.4 (In Persian)
Safari Shali, R., & Hezarjaribi, J. (2012). Anatomy of Social Welfare. Tehran: Society and Culture. (In Persian)
Saidi, S. (2019). Return migration and reintegration challenges: lived experience of expert returnees via Iranian universities. Institute for Research and Planning in Higher Education, 25(4), 97-120. (In Persian)
Salavati, B. (2020). Iran Migration Outlook. Iran Migration Observatory. Tehran: Sharif University of Technology. (In Persian)
Salavati, B. (2021). Iran Migration Outlook. Iran Migration Observatory. Tehran: Sharif University of Technology (In Persian)
Salavati, B. (2022). Iran Migration Outlook. Iran Migration Observatory. Tehran: Sharif University of Technology (In Persian)
Sanaei, A. (2019). Incentives and Disincentives to Return Migration: The Case of Iranian Experts Living in the United States. Journal of Majlis and Rahbord, 26(97), 289-324. (In Persian)
Sanderson, W. C., & Scherbov, S. (2010). Remeasuring aging. Science, 329(5997), 1287-1288. https://psycnet.apa.org/doi/10.1126/science.1193647
Saxenian, A. (2007). The new Argonauts: Regional Advantage in a Global Economy. Harvard University Press.
 
 
 
مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران
دوره 13، شماره 4 - شماره پیاپی 53
شماره زمستان 1403 در حال تکمیل
دی 1403
صفحه 533-549

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار