نقش روشنفکران در تحولات اجتماعی ایران بین سالهای 1342 تا 1357

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جامعه شناسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

2 گروه تاریخ، دانشگاه پیامنور، تهران، ایران

10.22059/jisr.2022.348901.1342

چکیده

یعقوب احمدی مشاور اول رساله دکتری است که مقاله حاضر از آن مستخرج شده است.
جنبش روشنفکری در ایران با رویکرد کوشش برای رفع عقب ماندگی جامعه آغاز شد و در تداوم خود  تغییر الگوهای سنتی موجود در جامعه و حرکت به سوی نوسازی را هدف قرار داد. براین اساس نقش روشنفکران به عنوان محرک وجه انگیزشی جریان تحول­خواهی و اصلاح­طلبی در ایران قابل انکار نیست.
در این پژوهش، از رویکرد جامعه‌شناختی-تاریخی و روش تحلیل مفهومی استفاده شد. ابزار پژوهش در قالب مطالعۀ اسنادی و جامعۀ هدف این تحقیق شامل روشنفکران ایرانی سال‌های 1342 تا 1357 است. روش نمونه‌گیری، نظری است. بدین‌ترتیب که با استفاده از روش نمونه‌گیری نظری، جمعی از روشنفکران ایرانی که نمایندگان اصلی جریان‌های مختلف روشنفکری بودند، به‌عنوان اعضای جامعۀ نمونۀ انتخاب‌شده مطالعه شدند.
یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که در فاصلۀ سال‌های 1342 تا 1357 نسل سوم روشنفکران را می‌توان ذیل سه گفتمان روشنفکران چپ، لیبرال و مذهبی قرار داد. با مطالعۀ این گفتمان دیده می‌شود که با بسته‌شدن فضای عمومی و انسداد سیاسی در جامعه پس از سال 1342، روشنفکران با تغییر در رویۀ خود به همگرایی بیشتر با هدف تغییر در وضعیت موجود روی آوردند.
از مطالعۀ نقش روشنفکران می‌توان نتیجه گرفت در سال‌های منتهی به دهۀ 1350 و 1360 با افزایش تحصیلات دانشگاهی و اقبال بیشتر به محافل روشنفکری و با فراگیرشدن وضعیت انقلابی، بر سرمایۀ فرهنگی و اجتماعی روشنفکران افزوده شد و همین سرمایه‌ها دستمایۀ اصلی روشنفکران و تحول‌خواهان در میدان سیاست قرار گرفت تا به کمک آن، شرایط لازم برای سقوط نظام سیاسی حاکم بر جامعه را فراهم سازند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The role of intellectuals in the social evolutions of Iran between 1963 and 1979

نویسندگان [English]

  • Meisam Mahidashti 1
  • Mohammad javad Zahedi Mazandarani 1
  • Abdollah Sajedi 2
1 Department of Sociology, Payame Noor University, Theran, Iran
2 Department of History, Payame Noor University, Theran, Iran
چکیده [English]

The intellectual movement in Iran started with an effort approach to remove the backwardness of the society And in its continuity, it aimed to change the traditional patterns in the society and move towards modernization. Therefore, the role of intellectuals as a motivational driver of the current of transformation and reformism in Iran cannot be denied.
In this research, sociological-historical approach and conceptual analysis method were employed. Iranian intellectuals from 1963 to 1978 are the intended audience of this research, for which a documentary study serves as the research instrument. The sampling method is hypothetical. Using the theoretical sampling method, a group of Iranian intellectuals who were the principal representatives of various intellectual currents were examined as members of the sample society.
Between 1963 and 1978, the third generation of intellectuals can be classified under the three discourses of leftist, liberal, and religious intellectuals, according to the findings of this study. By analyzing this discourse, it is possible to deduce that, as a result of the closing of the public sphere and the political stalemate in the society after 1963, intellectuals changed their approach in an effort to alter the existing situation.
From the study of the role of intellectuals, it can be concluded that the cultural and social capital of intellectuals increased in the decades preceding the 1950s and 1960s due to an increase in university education, greater success in intellectual circles, and the spread of the revolutionary situation. Capitals became the primary source of support for intellectuals and political reformers in order to create the necessary conditions for the demise of the dominant political system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intellectuals
  • Social Evolution
  • Intellectual Discourse
  • Identity
  • Return to Self
  • آبراهامیان، ایرواند (1387)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ کاظم فیروزمند، احمد شمس‌آوری و محسن مدیرشانه‌چی، تهران: نشرنی.
  • اسدی، علی و تهرانیان، مجید (1398)، صدایی که شنیده نشد، تهران: نشرنی.
  • بازرگان، مهدی (بی‌تا)، مجموعۀ آثار 2، بی‌جا.
  • بحرانی، محمدحسین (1389)، طبقۀ متوسط، تهران: آگاه.
  • برزین، سعید (1374)، زندگی‌نامۀ سیاسی مهندس مهدی بازرگان، تهران: مرکز.
  • برگر، پیتر ال و لوکمان، توماس (1394)، ساخت اجتماعی واقعیت، ترجمۀ فریبرز محمدی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • برلین، آیزایا (1380)، چهار مقاله دربارۀ آزادی، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.
  • بروجردی، مهرزاد (1377)، روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمۀ جمشید شیرازی، تهران: فرزان روز.
  • بشیریه، حسین (1388)، جامعه‌شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشرنی.
  • بوردیو، پی‌یر (1393)، تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: ثالث.
  • جهانبگلو، رامین (1381)، موج چهارم، ترجمۀ منصور گودرزی، تهران: نشرنی.
  • خمینی، روح‌الله (1394)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  • دیباج، موسی (1386)، آرا و عقاید سید احمد فردید (مفردات فردیدی)، تهران: علم.
  • ذکایی، محمدسعید (1381)، نظریه و روش در تحقیقات کیفی، فصلنامۀ علوم اجتماعی، دورۀ نهم، شمارۀ 17: 41-69. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17351162.1381.9.17.2.0
  • ریتزر، جورج (1396)، نظریۀ جامعه‌شناسی، ترجمۀ هوشنگ نایبی، تهران: نشرنی.
  • زاهدی، محمدجواد و حیدرپور، محمد (1387)، جامعه‌شناسی انزوای روشنفکران، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، دورۀ نهم، شمارۀ 1-2: 127-141.
  • سعید، ادوارد (1397)، نقش روشنفکر، ترجمۀ حمید عضدانلو، تهران: نشرنی.
  • شریعتی، علی (بی‌تا-الف)، بازگشت به خویشتن، بی‌جا.
  • شریعتی، علی (بی‌تا-ب)، انسان و اسلام، بی‌جا.
  • شریعتی، علی (بی‌تا-ج)، جهان‌بینی، بی‌جا.
  • شعاعیان، مصطفی (1352)، انقلاب، بی‌جا.
  • صدری، احمد (1390)، جامعه‌شناسی روشنفکران ماکس وبر، ترجمۀ حسن آبنیکی، تهران: کویر.
  • طبری، احسان (1356)، پیشگفتار تاریخ نوین ایران از ایوانف، ترجمۀ هوشنگ تیزابی و حسن قائم‌پناه. بی‌جا.
  • غفاری، غلامرضا و ابراهیمی لویه، عادل (1385)، جامعه‌شناسی تغییرات اجتماعی، تهران: آگرا و لویه.
  • فلیک، اووه (1388)، روش تحقیق کیفی، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشرنی.
  • کسلر، دیرک (1394)، نظریه‌های روز جامعه‌شناسی، ترجمۀ کرامت‌الله راسخ، تهران: آگه.
  • محمودی، سید علی (1384)، فلسفۀ سیاسی کانت، تهران: مؤسسۀ پژوهشی نگاه معاصر.
  • معین، محمد (1381)، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر.
  • مطهری، مرتضی (1385الف)، انسان و ایمان در مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، بی‌جا.
  • مطهری، مرتضی (1385ب)، جامعه و تاریخ در مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، بی‌جا.
  • میرسپاسی، علی (1398)، تأملی در مدرنیتۀ ایرانی، ترجمۀ جلال توکلیان، تهران: ثالث.
  • نراقی، احسان (1354)، غربت غرب، تهران: امیرکبیر.
  • نوربخش، یونس و رسول‌زاده، میکاییل (1401)، ایستارهای گفتمان‌های روشنفکری دینی ایران معاصر در سلامت اجتماعی افراد جامعه، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورۀ 11، شمارۀ 2: 521-540. https://doi.org/10.22059/jisr.2022.319649.1187
  • وحدت، فرزین (1385)، رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
  • همایون کاتوزیان، محمدعلی (1386)، خاطرات سیاسی خلیل ملکی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • همایون کاتوزیان، محمدعلی (1397)، ایرانیان. تهران: مرکز.
  • Abrahamian, I. (2008). Iran between two revolutions. Translated by: K. Firouzmand, A. Shamsavari, & M. Modir Shanechi. Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
  • Asadi, A., & Tehranian, M. (2019). The voice that was not heard. Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
  • Bahrani, M. H. (2010). Middle class. Tehran: Agah Publications. (In Persian)
  • Barzin, S. (1995). Political biography of Mehdi Bazargan. Tehran: Markaz Publishing. (In Persian)
  • Bashirieh, H. (2009). Political sociology: The role of social forces in political life. Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
  • Bazargan, Mehdi, collection of works 2, timeless, misplaced. (In Persian)
  • Berger, P. L., & Lukman, T. (2015). The social construction of reality. Translated by: F. Mohammadi. Tehran: Scientific and Cultural Publications. (In Persian)
  • Berlin, I. (2001). Four essay on Freedom. Translated by: M. A. Movahed. Tehran: Kharazmi. (In Persian)
  • Boroujerdi, M. (1998). Iranian intellectuals and west. Translated by: J. Shirazi. Tehran: Farzan Rooz Publications. (In Persian)
  • Bourdieu, P. (1977). Outline of a theory of practice. Translated by: R. Nice. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Bourdieu, P. (2014). Distinction: Social critique of taste judgments. Translated by: H. Chavoshian, Tehran: Saless. (In Persian)
  • Creswel, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design. Thousans Oaks, CA: Sage.
  • Dibaj, M. (2006). Seyyed Ahmad Fardid’s opinions (Mofardat Fardidi). Tehran: Alam Publication.
  • Ghafari, G., & Ebrahimi Loya, A. (2016). Sociology of social changes. Tehran: Agra and Loya Publications. (In Persian)
  • Gouldner, A. W. (1979). The future of intellectuals and the rise of the new class. New York: Seabury Press.
  • Gramsci, (1992). Selections from the prison notebooks. London: Lwrence & Wishart.
  • Homayoun Katozian, M. A. (2007). Khalil Maleki’s political memoirs. Tehran: Enteshar Co. (In Persian)
  • Homayoun Katozian, M. A. (2018). Iranians. Tehran: Markaz Publishing. (In Persian)
  • Jahanbegloo, R. (2002). The fourth wave. Translated by: M. Goodarzi. Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
  • Kessler, D. (2015). Theories of sociology. Translated by: K. Rasekh. Tehran: Agha. (In Persian)
  • Khomeini, R. (2015). Velayat-e Faqih. Tehran: Imam Khomeini Publishing House. (In Persian)
  • Milner, A., & Browit, J. (2003). Contemporary cultural theory. London: UCL Press.
  • Mirsapasi, A. (2019). A reflection on Iranian modernity. Translated by: J. Tavaklian. Tehran: Saless. (In Persian)
  • Moein, M. (2002). MoeIn Persian dictionary. Tehran: Amirkabir Publications. (In Persian)
  • Motahari, M. (2006a). Man and faith; an introduction to the Islamic worldview. (In Persian)
  • Motahari, M. (2006b). Society and history; an introduction to the Islamic worldview. (In Persian)
  • Naraghi, E. (1975). Ghorbart Gharb, Tehran: Amirkabir Publications. (In Persian)
  • Noorbakhsh, Y., & Rasulzadeh, M. (2022). The implications of religious intellectual discourses in contemporary Iran in the social health of people in society. Social Studies and Research in Iran, 11(2), 521-540. https://doi.org/10.22059/jisr.2022.319649.1187 (In Persian)
  • Ritzer, G. (2017). Sociological theory. Translated by: H. Naebi. Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
  • Sadri, A. (2011). Sociology of Max Weber Intellectuals. Translated by H. Abniki. Tehran: Kavir Publications. (In Persian)
  • Saeed, E. (2018). The role of the intellectual. Translated by: H. Azodanloo. Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
  • Shariati, A. (No date a). Return to oneself. (In Persian)
  • Shariati, A. (No date b), Human and Islam. (In Persian)
  • Shariati, A. (No date c). Ideology. (In Persian)
  • Shoaian, M. (1973). Revolution. (In Persian)
  • Tabari, E. (1977). Preface to the modern history of Iran by Ivanov. Translated by H. Tizabi & H. Ghaempanah. (In Persian)
  • Vahdat, F. (2006). Iran’s intellectual confrontation with modernity. Translated by: M. Haghighatkhah. Tehran: Phoenix Publications. (In Persian)
  • Zahedi, M. J., & Haidarpour, M. (2008). Sociology of intellectuals Iranian Journal of Sociology, 9(1-2), 127-141. (In Persian)
  • Zokai, M. S. (2012). Theory and method in qualitative research. Social Sciences Quarterly, 9(17), 41-46. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17351162.1381.9.17.2.0 (In Persian)