بررسی نسبت جادو با فرقۀ سیاسی- مذهبی طلوعی، با تأکید بر قوم بختیاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه شاهد

2 دانشیار گروه جامعه‌شناسی اجتماعی دانشگاه تهران

3 کارشناس ارشد جامعه‌شناسی

چکیده

 فرقۀ طلوعی در اواخر دهۀ 30 شمسی، در منطقۀ نفت‌خیز جنوب و در میان قوم بختیاری ایجاد شد. این فرقه که دارای ابعاد مختلفی بود و از آن با عنوان طلوعی یا سروشی از آن یاد می­شود، به یک فرقه یا شبه‌فرقه شباهت داشت که دارای آداب‌ورسوم و مراسم مخصوص، همراه با اوراد خاصی بود. مرام و مناسک این جریان، به‌نوعی افراد را به ترک دنیا و بی‌توجهی به آن سوق می‌داد. در میان بختیاری‌ها و در ناحیۀ مسجدسلیمان، شخصی به نام سرجیکاک (مشهور به سید جیکاک) حضور داشت که اصالتاً انگلیسی بود و با شرکت نفت انگلستان به بختیاری آمده بود. او در این ناحیه زندگی کرد و شناختی کافی از مردم به‌دست آورد. سپس هم­زمان با ملی­شدن صنعت نفت، این جریان را به راه انداخت تا مردم ناحیه را به این موضوع بی‌توجه کند. در این مقاله، به روش کیفی و با رویکرد پدیدارشناسانه، به بررسی یکی از جنبه‌های این فرقه پرداخته می­شود. جمع‌آوری داده‌ها به روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی و با مصاحبه با 14 نفر از افراد مختلف در شهرهای ایذه، مسجدسلیمان، فارسان، دهدز و برخی روستاهای اطراف آن انجام شد. این افراد، از برخورد با این فرقه عمدتاً تجربۀ شخصی مستقیم یا غیرمستقیم داشته‌اند. پرسش اصلی این پژوهش این است که آیا در فرقۀ طلوعی، عناصری از جادو وجود داشته است یا خیر. یافته‌های پژوهش، وجود عملی این نسبت را نشان نداد. درنهایت مشخص شد نقش افراد سرطلوع به‌دلیل نفوذ اجتماعی و کاریزمای شخصیتی آنان بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of the Relation of Magic with the Religious Political Tuloei Sect (With Emphasis on Bakhtiari Tribe)

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Zolfaghari 1
  • Younes Nourbakhsh 2
  • Peyman Mahmoudi 3
1 Associate Professor of Sociology, Shahed University
2 Associate Professor of Sociology, Tehran University
3 MA in Sociology
چکیده [English]

Tuloei's sect was emerged in the late 1330s in the southern oil-rich region among Bakhtiari people. The sect, which had various aspects and is known as Tolouei or Soroushi, was like a sect or semi-sect, which had specific rituals and lifestyle, and special praying words. This sect by its creed and rituals led people to abandoning and disregarding the world. Among the Bakhtiari people in the area of Masjed Soleyman, there lived a person named Sir Jikak (well-known as Seyed Jikak) who came from England, and came to the region by accompanying the British Oil Company. By living in this area, he acquired sufficient knowledge about the people. Then, by nationalization of the oil Iranian industry, he launched this sect to make people indifferent toward the aforementioned issue. In this paper, it is examined one aspect of this sect, qualitatively and phenomenologically. Data was gathered by using snowball sampling method, interviewing with 14 individuals in the towns of Izeh, Masjed Soleyman, Farsan, Dehdez, and some countryside villages. These people directly or indirectly met the sect. The main question of this paper is that whether there has been some elements of magic in Tolouei sect. Findings did not show the actual relation of the two. Finally, results showed that the role of Tolouei's head has been because of their social influence and charisma due to their personality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bakhtiari
  • Magic
  • Mullah
  • phenomenology
  • Tolouei
  • آبراهامیان، یرواند (1391)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل­محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
  • آرون، ریمون (1390)، مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • اخوان کاظمی، بهرام (1383)، «جنبش اجتماعی مزدک و اندیشۀ سیاسی شاهی»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، شمارۀ 521: 1-19.
  • باوند، داوود (1369)، «گفت‌وشنودی دربارۀ منافع ملی»، مجلۀ اطلاعات سیاسی اقتصادی، شمارۀ 40: 4-7.
  • برنا مقدم، محمد (بی‌تا)، درآمدی بر سیر اندیشه در ایران، تهران:انتشارات نوید.
  • پراودفوت، وین (1383)، تجربۀ دینی، ترجمۀ عباس یزدانی، قم: نشر طه.
  • تاجیک، ابوالفضل و احسان احمدی (1391)، «جستاری در فرقه‌شناسی»، مجلۀ  معرفت ادیان، شماره 4: از 107 تا 126.
  • حاجیانی، ابراهیم (1383)، «بررسی جامعه‌شناختی فرقه‌گرایی مذهبی و تأثیر آن بر نظم و ثبات سیاسی»، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، شمارۀ 2: 223-253.
  • حقانی، ابوالحسن (1392)، رابطۀ عاطفه با ایمان، معرفت کلامی، شمارۀ 1: 77-92.
  • خسروی، خسرو (1359)، مزدک، تهران: انتشارات افسانه.
  • دیلینی، تیم (1392)، نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی، ترجمۀ بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی، تهران: نشر نی.
  • دورکیم، امیل (1383)، صور ابتدایی حیات دینی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
  • دورتیه، ژان فرانسوا (1392)، علوم انسانی گسترۀ شناخت‌ها، ترجمۀ مرتضی کتبی، جلال‌الدین رفیع‌فر و ناصرفکوهی، تهران: نشر نی.
  • رجبی، فاطمه (1386)، روحانیت‌ستیزی در تاریخ معاصر ایران، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
  • رحمانیان، داریوش و حاتمی، زهرا (1391)، «سحر و جادو و تعویذ و دنیای زنان در عصر قاجار»، مجلۀ جستارهای تاریخی، شمارۀ 6: 27-44.
  • بی­نام (1330)، «زدوخورد ارتش در بختیاری با طلوعیون»، روزنامۀ آسیای جوان، چهارشنبه 9 مردادماه، شمارۀ 50.
  • ریویر، کلود (1395)، درآمدی بر انسان‌شناسی، ترجمۀ ناصر فکوهی، چاپ دوازدهم، تهران: نشر نی.
  • شیروانی، علی (1381)، مبانی نظری تجربۀ دینی، قم: نشر بوستان کتاب قم.
  • صدری، سید ضیاءالدین (1346)، «رؤیا از نقطه‌نظر روان­شناسی»، ماهنامۀ آموزش و پرورش، شمارۀ 195-196: 98-107.
  • فراهانی، حسن (1380)، «روان­شناسی خواب و رؤیا»، مجلۀ معرفت، شمارۀ 50: 72-81.
  • فوران، جان (1392)، مقاومت شکنندۀ تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمۀ احمد تدین، تهران: نشر رسا.
  • فریزر، جیمز جورج (1388)، شاخۀ زرین، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: نشر آگاه.
  • فضایی، یوسف (1376)، «جامعه‌شناسی اوهام و خرافات»، مجلۀ چیستا، شمارۀ 146-147: 482-491.
  • فکوهی، ناصر (1393)، مبانی انسان‌شناسی، تهران: نشر نی.
  • کرسول، جان (1394)، پویش کیفی و طرح پژوهش، ترجمۀ حسن دانایی‌فرد و حسین کاظمی، تهران: انتشارات صفار.
  • کوزر، لوئیس (1367)، زندگی و اندیشۀ بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • گیدنز، آنتونی و بردسال، کارن (1389)، جامعه‌شناسی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
  • لایارد، سراوستن هنری (1367)،سفرنامۀ لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران، ترجمۀ مهراب امیری، تهران: انتشارات وحید.
  • مدیری، فاطمه و آزادارمکی، تقی (1392)، «جنسیت و دینداری»، مجلۀ جامعه‌شناسی کاربردی، شمارۀ 3: 1-14.
  • مرادی خلج، محمدمهدی و روشنفکر، محمدمهدی (1393)، «پدیدۀ طلوعیان و نقش انگلیسی‌ها در شکل‌گیری آن»، پژوهشنامۀ تاریخ‌های محلی ایران، شمارۀ 3: 152-172.
  • همیلتون، ملکم (1390)، جامعه‌شناسی دین، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: نشر نی.
  • یارشاطر، احسان (بی‌تا)، «کیش مزدکی»، ترجمۀ م. کاشف، مجلۀ ایران‌نامه، شمارۀ اول: 6-42.
  • یونگ، کارل گوستاو (1390)، روان­شناسی و دین، ترجمۀ فؤاد رحمانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • Glock, C., and Stark, R. (1965), Religion and Society in Tension, Chicago: Rand Mcnelly.
    • Gechiko Nyabwari, B., and Nkongekagema, D. (2014), The Impact if Magic and Witchcraft in the Social Economic Political and Spiritual Life of African Communities, International Journal of Humanities Social Sciences Education, No 5: 9–18.
    • Malinowski, B. (1948), Magic Science and Religion and Other Essays, Boston and Massachusetts: Glencoe Ilinois.
    • Wilson, B., and Crosswell, J. (1999), New Religious Movements, Challenge and Response, London:Routledge.
    • Yinger, M. (1957), Religion, Societey, and Individual, New York: Marcmillan Coompany.