«چپ اسلامی» و «توسعۀ لیبرالی» در ایران (مورد مطالعه: سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه تهران

2 دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تهران

چکیده

هدف این پژوهش تأملی جامعه‌شناختی در رویکرد جناح «چپ سنتی» به «توسعه» در سال‌های پس از جنگ (1376- 1384) است. توسعه در این پژوهش به تغییر اجتماعی سازمان‌یافته تعبیر شده است. در این پژوهش، در قالب مطالعه‌ای موردی بر سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی- به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و منسجم‌ترین و «ایدئولوژیک‌ترین» تشکل‌های این جناح- تمرکز شده است. سپس نقد آنان بر سیاست تعدیل اقتصادی و واکنش آنان به نسخه‌ای از همین سیاست و مشارکت آن‌ها در «پروژة توسعة سیاسی» در عصر اصلاحات در چارچوب تغییر مناسبات سیاسی و ایدئولوژیک پی گرفته شده است. این تشکل پیش از دوم خرداد منتقد جدی سیاست تعدیل اقتصادی بود و آن را «پروستاریکای نظام جمهوری» اسلامی می‌شمرد. قرارگرفتن در جایگاه اپوزیسیون قانونی، فروپاشی شوروی و «بحران» در ایدئولوژی چپ، تغییرات اجتماعی و فرهنگی و برآمدن ارزش‌ها و خواست‌ها و نیروهای اجتماعی جدید در کشور و مواجهه با بحث‌های تازة فکری، سازمان را در مدار تحول قرار داده است، اما آنچه معنا و مسیر و نمای بیرونی این تغییر را تعیین می‌کند، رخدادی پیشامدی و حادث است: دوم خرداد. پس از دوم خرداد سازمان هویتی اصلاح‌طلبانه می‌یابد و بازسازی نظم سیاسی را در صدر اهداف خود می‌نشاند، اما به‌عنوان عضوی مهم از ائتلاف اصلاح‌طلبی و با منطق اولویت‌دادن به بازسازی نظم سیاسی، لاجرم از بخشی از اهداف خویش، به‌طور عمده در حیطة اقتصاد، پس می‌نشیند و بر این انگاره تکیه می‌کند که هر تحولی از مسیر توسعة سیاسی و اصلاح ساخت قدرت می‌گذرد. این رویکرد پیامدهای متنوعی چه در عرصة نظر و چه در حیطة پرکتیس‌های سیاسی و اجتماعی دارد. در پژوهش حاضر، سویه‌های مختلف این رویکرد و ناسازه‌های مضمر در آن نشان داده می‌شود.



 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

“Islamic Left” and “Liberal Development” in Iran (Case Study: The Organization of the Mojahedin of the Islamic Revolution)

نویسندگان [English]

  • Yousef Abazari 1
  • Muhammad Roozkhosh 2
1 Associate Professor, Department of Social Sciences, University of Tehran, Iran
2 Ph.D. in Sociology, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

The aim of this article is sociological reflection in the traditional left's approach to “development” in Iran's post-war period (1988-2005). The research is the case study of the Organization of the Mojahedin of the Islamic Revolution as one of the most important, consistent and ideological party in Iran's reformist movement. Before Khatami's election in 1997, this organization was the critic of economic adjustment policy. Turning into the legal opposition, the Soviet collapse and the crisis of leftist ideology, social and cultural changes in Iran and the rise of new values and new social forces, and dealing with new intellectual concepts, have put the organization into the center of evolution. After this election, the organization transits to reformation and gives priority to the reorganization of political order. This approach has broad implications in the theory and in the political and social practices. The present paper studies the process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil society
  • Economic Adjustment
  • Organization of the Mojahedin of the Islamic Revolution
  • Political Development
اباذری، یوسف (1393) «سخنرانی در دانشگاه علامه طباطبایی»، سخن امروز، شمارة 5، بهمن 93: 48- 41.
بازرگان، مهدی (1363) انقلاب ایران در دو حرکت، ناشر: مؤلف.
بشیریه، حسین (1382) دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دورة جمهوری اسلامی، تهران: نگاه معاصر.
بشیریه، حسین (1384) «در آستانة آنومی سیاسی در ایران»، فرایند مدیریت و توسعه، شمارة 62، تابستان 1384: 29- 22.
بهداد، سهراب و فرهاد نعمانی (1386) طبقه و کار در ایران، ترجمة محمد متحد، تهران: آگاه.
بیات، آصف (1379) سیاست‌های خیابانی، ترجمة سید اسدالله نبوی چاشمی، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
تاج‌زاده، مصطفی (1384) «نظام یعنی ما»، در سلیمی، حسین، کالبدشکافی ذهنین اصلاح‌طلبان، تهران: گام نو.
تاجیک، محمدرضا و محمد روزخوش (1389) «بررسی نهمین دورة انتخابات ریاست جمهوری از منظر تحلیل گفتمان»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت‌معلم، سال 16، شمارة 61: 127- 83.
جنادله، علی (1386) «بررسی روند تغییرات نگرش‌های فرهنگی- سیاسی در ایران»، پژوهشنامه، شمارة 7: تغییرات فرهنگی در ایران، پژوهشکدة تغییرات استراتژیک، بهار 1386: 62- 15.
حجاریان (1371) «تلقی آکادمیک از توسعة سیاسی»، راهبرد، شمارة 1، بهار 1371: 44- 38.
حجاریان (1372) «ناموزونی فرایند توسعة سیاسی در کشورهای پیرامونی»، راهبرد، شمارة 2، زمستان 1372: 67- 23.
خاتمی، محمد (1379) توسعة سیاسی، توسعة اقتصادی و امنیت، تهران: طرح نو.
خاتمی، محمدرضا (1384) «تصور پیروزی نمی‌کردیم»، در سلیمی، حسین، کالبدشکافی ذهنین اصلاح‌طلبان، تهران: گام نو.
داوری اردکانی، رضا (1373) فلسفه در بحران، تهران: امیرکبیر.
داوری اردکانی، رضا (1393) دربارة غرب، تهران: هرمس.
روغنی زنجانی، مسعود (1385) «مصاحبه با مسعود روغنی زنجانی»، در احمدی عمویی، بهمن (به کوشش) اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی، تهران: 233- 141.
سروش، عبدالکریم (1366) تفرج صنع، تهران: سروش.
سلیمی، حسین (1384) کالبدشکافی ذهنیت اصلاح‌طلبان، تهران: گام نو.
محسنی، منوچهر (1374) بررسی آگاهی‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی- فرهنگی در ایران، تهران: دبیرخانة فرهنگ عمومی کشور.
ملکیان، مصطفی (1393) «مفهوم‌شناسی توسعه»، گفتگو با نشریة گفتمان الگو، شمارة 7، نوروز 94.
نوربخش، محسن (1385) «مصاحبه با محسن نوربخش»، در احمدی عمویی، بهمن (به کوشش) اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی، تهران:141-59.
هوگلاند، اریک جیمز (1392) زمین و انقلاب در ایران، ترجمة فیروزه مهاجر، تهران: پردیس دانش.
یین، رابرت. کی (1393) مورد پژوهی در تحقیقات اجتماعی، ترجمة هوشنگ نایبی، تهران: نی.
 
Arkoun,M(2002) Locating Civil Society in Islamic Contexts, in Sajoo.A.B(ed) Civil Society in Muslim World, London & New York: I.B.Tauris:35-60
Bayat, A(2010) life as politics, how ordinary people change the middle east, Amsterdam: ISIM / Amsterdam University press.
Behdad, S & Npmani, F(2009) What a Revolution! Thirty Years of Social Class Reshuffling in Iran, Comparative Studies of South Asia, Africa And The Middle East, Vol.29, No1:84-104
Braun,V and Clarke, V(2006) Using thematic analysis in Psychology, Qualitative Research in Psychology 2006; 3: 77_/101.
 
Clarke, G(1998) The politics of NGOs in South-East Asia: participation and protest in the Philippines. London: Routledge.
 
Flora, C.B and Jan L. Flora(2005) The Sociology of Development, In Bryant C. D and D. L. Peck(eds) 21st century sociology: A reference handbook, London: Sage: 496-506.
 
George, A.L & A. Bennett(2005) Case Studies and Theory Development in the Social Sciences. Cambridge, MA: MIT Press.
 
Gerring, J(2007) Case Study Research: Principles and Practices, Cambridge,UK: Cambridge University Press.
 
Goonewardena,K & Rankin,K.N(2004) The Desire Called Civil Society: A Contribution To The Critique Of a Bourgeois Cayegory, Planning Theory, 3(2).
 
Madison,G.B(1998) The Political Economy of Civil Society and
Human Rights, London: Routledge.
 
McMichael, Phillip. 2004. Development and Social Change: A Global Perspective. 3d ed. Thousand Oaks, CA: Pine ForgePress.
 
Mercer,C(2002) NGOs, civil society and democratization: a critical review of the literature, Progress in Development Studies 2,1 (2002) pp. 5–22
Mills, A. J. et al(eds) Encyclopedia of case study research, London: Sage.
Nederveen Pieterse, J. (2010) Development Theory: Deconstructions/Reconstructions, London: Sage.
Pye,W.L(1965)The Annals of the American Academy of Political and Social Science March 1965 vol. 358 no. 1 1-13.
Scholte, J.A and Schnabel, A(2002) “introduction” in Scholte, J.A and Schnabel, A(ed) civil society and global finance, London: Routledge: 1-9
Stalker,L.H(2010)Narratives, in, A. J. Mills et al(eds) Encyclopedia of case study research, London: Sage: 594-596.
Weller,R.P(2004)civil institutions and the state, in Weller,R.P(ed) Civil Life, Globalization and Political Change in Asia,Organizing between family and state. London: Routledge, pp. 1–20.
 Woodside, A,G(2010) Case Study Research:Theory, Methods, Practice, Emerald Group Publishing Limited.