مطالعة جامعه‌شناختی پیامدهای اقتصادی بازار و تجارت مرزی (اتنوگرافی انتقادی بازار مرزی بانه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 عضو هئیت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

چکیده

در این مقاله، پیامدهای اقتصادی ظهور و گسترش بازارهای مرزی از منظر درک، تفسیر و تجربة مردم بررسی می­شود. واقعیت آن است که بازارهای مرزی مناطق کردنشین ایران، بعد از تحولات عراق در یک دهة اخیر رونق و شکوفایی زیادی پیدا کرده‌اند. از این‌رو، مطالعة پیامدهای ظهور و گسترش این نوع بازارها، از دیدگاه جامعه‌شناختی حائز اهمیت بسیار است. با توجه به هدف مذکور، در بخش نظری مطالعة حاضر، از دیدگاه انتقادی نظریه‌پردازانی مانند بوردیو، زیمل، پولانی و سندل استفاده شده و در بخش روشی نیز متناسب با پارادایم انتقادی، اتنوگرافی انتقادی به­کار رفته است. جامعة مورد مطالعه بازار مرزی بانه است. در این مطالعه، با استفاده از نمونه‌گیری نظری و روش‌های مصاحبه، گفت­وگو، فوکوس گروه و تحلیل اسنادی، اطلاعات تحقیق جمع‌آوری شد. یافته‌ها نیز به روش کدگذاری باز و محوری تحلیل شدند و در دو سطح توصیفی و تحلیلی ارائه شدند. در سطح توصیفی، ارائۀ یافته‌ها در دو مقولة محوری تاریخ تجارت و بازار مرزی در بانه و نیز رشد و گسترش فضاهای تجاری و مصرفی صورت گرفت. نتایج نشان داد از نظر پاسخگویان، مهم‌ترین پیامدهای اقتصادی بازار و تجارت مرزی عبارت‌اند از خدماتی­شدن جامعه، افزایش مهاجرپذیری، هژمونیک­شدن پول، تضعیف شیوه‌های تولید سنتی، تضعیف طبقۀ متوسط، پیدایش قشر تاجر سرمایه‌دار نوظهور، افزایش فاصلة اقتصادی و کالایی­شدن فضا. در پایان مقاله، ارتباط یافته‌های پژوهش حاضر با تحقیقات پیشین و مبانی نظری تحلیل می­شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sociological Study of the Economic Consequences of the Market and Border Trade (Critical Ethnography of Baneh Border Market)

نویسندگان [English]

  • Hamidreza jalaeipour 1
  • Bahman Bayangani 2
چکیده [English]

This paper tries to study the economic consequences of emergence and development of border market from the viewpoint of perception, interpretation and experience of people. In fact, cross-border market in Kurdish regions has developed after the changes happened in Iraq in recent decade. Hence, the study of the consequences of emergence and development of these types of markets is important from sociological point of view. This study, in theoretical section has its roots in critical perspective of theorists such as Bourdieu, Simmel, Polanyi, and Sandels, and in methodology, in accordance with the critical paradigm, critical ethnography has been used. The case study is Baneh Border Market. In this study, data were collected with the method of theoretical sampling, and interview, dialogue, focus group and documentary analysis. Findings were presented using method of open and axial coding in two levels of descriptive and analytical. In descriptive level, research findings categorized in two axial categories of history of trade and border market in Baneh as well as growth and expansion of business and consumer spaces. Results showed that from the viewpoint of respondents, most important consequences of border and trade market are servicization of society, increasing the immigration to Baneh, hegemonization of money, undermining of the traditional modes of production, debilitation of middle class, emergence of new-money wealthy merchants, increasing economic inequality, and the commodification of space. In the end, the relationship of the results of the study with literature and theoretical perspective will be discussed and analyzed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Neoliberalism
  • Market & Border Trade
  • Critical Ethnography
  • Economic Consequences
  • Kurdish Regions
  • Baneh Border Market
استنفورد، جیم (1392)، اقتصاد به زبان خودمان (مقدمات)، ترجمة آرش حسینیان، تهران: نشر پژواک.
اسلیتر، دن و تونکیس، فرن (1386)، جامعة بازار: بازار و نظریة اجتماعی مدرن، ترجمة حسین قاضیان، تهران: نشرنی.
اسماعیل­زاده، خالد (1385)، «مطالعة انسان‌شناختی بازارچه‌های مشترک مرزی با رویکرد انسان­شناسی اقتصادی: مطالعة موردی تجارت مرزی در روستاهای مرزنشین شهرستان سردشت»، نامة انسان­شناسی، شمارة 9: 38- 65.
اسمیت، تونی (1391)، جهانی‌سازی: چهار الگو و یک رویکرد انتقادی، ترجمة فروغ اسدپور، تهران: نشر پژواک.
امانپور، سعید؛ نادری، کاوه؛ ایصافی، ایوب و منصوری میانرود، فریبرز (1391)، «بررسی و تحلیل اثرات بازارچه‌های مرزی بر ساختار اقتصادی و اجتماعی شهرها (مطالعة موردی شهر جوانرود)»، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالش‌ها و رهیافت‌ها، دانشگاه سیستان و بلوچستان: 206- 216.
بارت، رولان (1380)، «اسطوره در زمان حاضر»، ترجمة یوسف اباذری، ارغنون، شمارة 18: 85- 137.
برودل، فرناند (1388)، پویایی سرمایه‌داری، ترجمة مهران پاینده، عباس خداقلی و ناصر کفائی، تهران: نشر آمه.
بلومبرگ، پل (1390)، جامعة غارتگر: فریب در بازار آمریکایی، ترجمة مؤسسة خط ممتد اندیشه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
بلیکی، نورمن (1391)، طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمة حسن چاوشیان، تهران: نشرنی.
بوراوی، مایکل (1393)، مارکسیسم جامعه‌شناسانه: همگرایی آنتونیو گرامشی و کارل پولانی، ترجمة محمد مالجو، تهران: نشرنی.
بوردیو، پی‌یر (1387)، گفتارهایی دربارة ایستادگی دربرابر نولیبرالیسم، ترجمة علیرضا پلاسید، تهران: نشر اختران.
بوردیو، پی‌یر (1381)، نظریة کنش؛ دلایل عملی و انتخاب عقلانی، ترجمة مرتضی مردیها، تهران: انتشارات نقش و نگار.
بوردیو، پی‌یر (1389)، سنت روشنفکر معترض، در گفت‌گوهایی دربارة انسان و فرهنگ، گزیده و ترجمة ناصر فکوهی، تهران: نشر فرهنگ جاوید.
بون ویتز، پاتریس (1390)، درس‌هایی از جامعه‌شناسی پی­یر بوردیو، ترجمۀ جهانگیر جهانگیری و حسن پورسفیر، تهران: نشر آگه.
بهرامی تاش، رکسانا (1389)، چالش با اقتصاد نئولیبرالیسم: جنسیت و جهانی‌سازی در آسیای جنوب شرقی، ترجمة غلامحسین فتح­الله نوری، تهران: انتشارات سمت.
پولانی، کارل (1391)، دگرگونی بزرگ: خاستگاه‌های سیاسی و اقتصادی روزگار ما، ترجمۀ محمد مالجو، تهران: نشر پردیس دانش.
حاجی‌نژاد، علی و احمدی، علی (1389)، «تأثیرات اقتصادی گردشگری تجاری بر مناطق شهری؛ مطالعۀ موردی شهر بانه»، جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شمارۀ 2: 5- 25.
جونز، اندرو (1390)، نظریه‌پردازان بزرگ جهانی­شدن، ترجمۀ مسعود کرباسیان و هامایاک آودیس یانس، تهران: نشر چشمه.
دوین، پت (1391)، پیشگفتار بر ترجمۀ فارسی دگرگونی بزرگ: خاستگاه‌های سیاسی و اقتصادی روزگار ما، کارل پولانی، ترجمۀ محمد مالجو، تهران: نشر پردیس دانش.
رضایی، حجت؛ باقی­پور، محمدرضا و کیوانی، سلیمه (1391)، تحلیل و بررسی نقش بازارچه‌های مرزی بر اشتغال و توسعۀ اقتصادی نواحی مرزی، مطالعۀ موردی بازارچۀ مرزی شهرستان بانه، همایش ملی شهرهای مرزی؛ چالش‌ها و فرصت‌ها، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.
رفیعیان، مجتبی و احمدی، فرانک (1391)، «بررسی تأثیر تحولات اقتصادی مناطق مرزی بانه بر تغییرات کالبدی- فضایی شهری: مطالعۀ موردی شهر بانه»، همایش ملی شهرهای مرزی؛ چالش‌ها و فرصت‌ها، فروردین­ماه 1391، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.
زرقانی، سیدهادی؛ مهدی‌زاد، صباح و اعظمی، هادی (1391)، «تحلیل بازتاب‌های سیاسی- فضایی بازارچه‌های مرزی: نمونة موردی بازارچۀ مرزی باشماق مریوان»، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شمارۀ 1: 1- 21.
زیمل، گئورگ (1386)، «پول در فرهنگ مدرن»، ترجمۀ یوسف اباذری، ارغنون، شمارۀ 3: 325- 338.
سالنامۀ آماری استان کردستان (1393)، دفتر استانداری استان کردستان، قابل­دسترس در سایت: http://www.ostan-kd.ir
سندل، مایکل (1393)، آنچه با پول نمی‌توان خرید: مرزهای اخلاقی بازار، ترجمۀ حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
سوئدبرگ، ریچارد (1391)، منفعت‌طلبی و ساختار اجتماعی: مباحثی در جامعه­شناسی اقتصادی، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: نشر لوح فکر.
صفاری، امیر و موسی‌وند، جعفر (1391)، «امکان‌سنجی توسعه در شهر مرزی بانه در چارچوب مدل استراتژیک (SWOT)»، مجموعه­چکیدۀ مقالات همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت‌ها، چالش‌ها و رهیافت‌ها، دانشگاه سیستان و بلوچستان: زاهدان.
صفرپور، فرشاد (1389)، «نقش بازارچه‌های مرزی در توسعۀ فضایی شهرها؛ مطالعۀ موردی بازارچۀ سیرانبند بانه»، دومین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا: 1- 5.
فریزبی، دیوید (1386)، گئورگ زیمل، ترجمة شهناز مسمی‌پرست، تهران: نشر ققنوس.
فلیک، اووه (1387)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نشرنی.
نظام مافی، رضاقلی (1363)، کتاب سبز، تهران: نشر تاریخ ایران.
کرسول، جان دبلیو (1391)، طرح پژوهش: رویکردهای کیفی، کمی و شیوۀ ترکیبی، ترجمۀ حسن دانایی‌فرد و علی صالحی، تهران: مهربان نشر.
کلاین، نائومی (1389)، دکترین شوک: ظهور سرمایه‌داری فاجعه، ترجمۀ مهرداد شهابی و میرمحمد نبوی، تهران: نشر آمه.
کوزر، لوئیس (1381)، کاربرد نظریه‌های کلاسیک در جامعه‌شناسی، آیندة بنیانگذاران جامعه­شناسی، گردآوری و ترجمۀ غلامعباس توسلی، تهران: نشر قومس.
لش، اسکات (1383)، جامعه‌شناسی پست­مدرنیسم، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نشر مرکز.
لیندبلوم، چارلز (1388)، نظام بازار، ترجمۀ محمد مالجو، تهران: نشرنی.
محمدی یگانه، بهروز؛ مهدی‌زاده، عصمت؛ مهدی‌زاده، عفت و چراغی، مهدی (1391)، «ارزیابی اثرات اقتصادی بازارچه‌های مرزی مهران بر توسعۀ نواحی روستایی؛ مطالعۀ موردی دهستان محسن­آباد»، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شمارۀ 25: 79- 96.
مرادنژاد، جمال؛ پوربرات، حمیدرضا و باقری، وحید (1391)، «بررسی سازوکارها و روند توسعة گردشگری خرید در مناطق مرزی ایران؛ مطالعۀ موردی شهر مرزی بانه»، اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت­گردی ایران­زمین: 1- 14.
منتظری، محمدعلی (1390)، تحلیل پتانسیل بازارچه‌های مرزی و مبادلات تجاری در توسعۀ شهری، مطالعۀ موردی شهرستان بانه، پایان­نامۀ کارشناسی‌ارشد جغرافیا، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، مشهد.
مندل، ارنست (1386)، اقتصاد سیاسی، ترجمۀ کمال خالق­پناه، تهران: نشر گل­آذین.
میک‌سینزوود، آلن (1381)، خانواده‌های ناراضی: سرمایه‌داری جهانی در دنیایی از دولت- ملت‌ها، در کتابسرمایه‌داری در پایان هزاره: یک بررسی جهانی، مک سینزوود و همکاران، ترجمۀ رستم خلیل­خانی، تهران: نشر دیگر.
نوری، ساسان و یارویسی، محمد (1389)، «کارکردهای پنهان و آشکار شبکه‌های قاچاق کالا در استان کردستان»، مجموعه­مقالات اولین همایش علمی- تخصصی قاچاق کالای استان کردستان؛ علل، پیامد و راهکارها، دفتر تحقیقات کاربردی فرماندهی انتظامی استان کردستان: 559- 572.
نیکی‌تین، پیوترایوانوویچ (1387)، مبانی اقتصاد سیاسی، ترجمۀ ناصر زرافشان، تهران: نشر آگه.
واندنبرگ، فردریک (1386)، جامعه­شناسی جورج زیمل، ترجمۀ عبدالحسین نیک­گهر، تهران: نشر توتیا.
وطن‌دوست، آرمان (1383)، طرح توسعه گردشگری شهرستان بانه، فرمانداری بانه.
هارمن، کریس (1391)، تاریخ جهان، ترجمۀ پرویز بابایی و جمشید نوایی، تهران: انتشارات نگاه.
هاروی، دیوید (1391)، تاریخ مختصر نئولیبرالیسم، ترجمۀ محمود عبدالله‌زاده، تهران: نشر دات.
هال، استوارت (1386)، پیش­گفتار فهم جامعۀ مدرن (جلد پیدایش اقتصاد مدرن)، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: نشر آگه.
Alzoubi, F. (2011), Motherhood and Childbirth Experiences among Newcomer Women in Canada: A Critical Ethnographic Study, PhD Thesis, University of Western Ontario.
Batch, M. (2012), Communication and the Casualization of Nursing: A Critical Ethnography, PhDThesis, Queensland University of Technology.
Bloor, M. and Wood, F. (2006), Keywords in Qualitative Methods: A Vocabulary of Research Concepts, London: Sage Publication.
Carspecken, F. P. (1996), Critical Ethnography in Educational Research: A Theoretical and Practical Guide, New York: Routledge.
Castles, S. et al. (2011), Karl Polanyi’s Great Transformation as Framework for Understanding Neo-Liberal Globalization, published by the Social Transformation and International Migration in the 21st Century, School of Social and Political Sciences, University of Sydney,  
Online at: (http://sydney.edu.au/arts/transformation_migration/).
Chaipinit, C. and May, C. (2010), “Polanyian Perspectives in the Era of Neoliberalism: The Protection of Global Intellectual Property Rights”, Journal of Population and Social Studies, No 19(1): 99-122.
Choat, S. (2013), “Everything for Sale: A critique of Michael Sandel’s What Money Can’t Buy”, A paper for presentation at the Canadian Political Science Association Conference, Brock University.
Coble-Neal, F. (2008), “Post-compulsory Curricum Reform and Teachers Work: A Critical Policy Ethnography in a Western Australian State Secondary School”, PhD Thesis, School of Education, Murdoch University.
Denzin, N. K. (2001). Interpretive Interactionism, Thousand Oaks: Sage Publication.
Dubal, S. (2010), “The Neoliberation of Football: Rethinking Neolibralism through the Commercialization of the Beautiful Game”, International Review for the Sociology of Sport, No 45: 123-146.
Dunbar, R. B. (2009), “Finding Their Way: A Critical Ethnography of Five African American Women Educators' Early Experiences to Develop into Culturally Relevant Pedagogues”, Early Childhood Education Dissertations, paper 7.
Fourcade, M. and Healy, K. (2007), “Moral Views of Market”, The Annual Review of Sociology, No. 33: 14.1–14.27, Online at: http://soc.annualreviews.org
Given, L. M. (eds.) (2008), The Sage Encyclopedia of Qualitative Research Methods, Vol. 1/2, London: Sage Publications.
Grenfell, M. (2004), Pierre Bourdieu Agent Provocateur, London: Continuum.
Guillory, J. (2000), Bourdieu’s Refusal, In Pierre Bourdieu: Fieldwork in Culture, Nicholas Brown and Imre, Sezman (eds.), Lanham: Rowman & Littlefield.
Hardcastle, M., Usher, K. and Holmes, C. (2006), “Carspecken’s Five Stage Qualitative Research Method: An Application to Nursing Research”, Qualitative Health Research, No 16(1): 151-161.
Jackson, W. A. (2009), Economics, Culture and Social Theory, Cheltenham: Edward Elgar Press.
Johansson, T. (2000), Social Psychology and Modernity, Buckingham, Philadelphia: Open University Press
Johnson, D. P. (2008), Contemporary Sociological Theory: An Integrated Multi-Level Approach, New York: Springer.
Jupp, V. (ed.) (2006), The Sage Dictionary Social Research Methods, London: Sage Publication.
Kawabata, M. (2009), Social Construction of Health Inequities: A Critical Ethnography on Day Laborers in in Japan, PhD Thesis, Graduate Department of Nursing, University of Toronto.
Kincheloe, J. L. and McLaren, P. (2000). “Rethinking critical theory and qualitative research”, In N. K. Denzin & Y.S. Lincoln (Eds.), Handbook of Qualitative Research, pp. 279-313, Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
Lash, S. (1993), “Pierre Bourdieu: Cultural Economy and Social Change”, Bourdieu: Critical Prespective, In Craig Calhoum, Edward Lipuma and Moishe Postone (eds.), London: Polity Press.
Lyons, T. L. (2011), A Critical Ethnography of the Ottawa Drug Treatment Court: Linking Discourses of Addiction, Addicted Subjects & Treatment Practices, PhD Thesis, Carleton University.
Mahon, R. P. (2011), From the Inside Out: A Critical Ethnographic Look at Pediatric Intensive Care Nursing and the Determinants of Nurse Retention, PhD Thesis, Department of Health, University of Bath.
Mcguigan, J. (2006), Modern and Postmodern Culture, Berkshire, Open University Press.
O’Mahony, J. M., Dave, E. and Bouchal, S. R. (2012), “Using Critical Ethnography to Explore Issues among Immigrant and Refugee Women Seeking Help for Postpartum Depression”, Issues in Mental Health Nursing, No 33: 735-742.
Penney, W. (2005), “A Critical Ethnographic Study of Older People Participating in their Health Care in Acute Hospital Environments”, PhD Thesis, School of Nursing, University of Ballarat.
Rankin, K. N. (2004), The Cultural Politics of Markets: Economic Liberalization and Social Change in Nepal, London: Pluto Press.
Reed - Danahay, D. (2005), Locating Bourdieu, Bloomington and Indianapolis, Indiana: University Press.
Salleh, H. (2008), A Critical Ethnography of Teacher Development and Change in a Collaborative Group Setting to Improve Practice, PhD Thesis, Department of Education, University of Bath.
Schwandt, T. A. (1997), Qualitative Inquiry, Thousand Oaks, Sage Puplication.
Sikder, M. J. and Sarkar, B. K. (2005), “Livelihoods and Informal Trade at the Bangladesh Border”, Inter-Asia Cultural Studies, No 6(3): 432-445.
Tar, U. A. (2009), “Kurdistan: A New Face in the Middle East, Information. Society, Justice”, No 2(2): 209-213.
Wang, L. (2011), Immigration, Literacy and Mobility: A Critical Ethnographic Study of Well-Educated Chinese Immigrant's Trajectories in Canada, PhD Thesis, Department of Adult Education and Counseling Psychology Ontario Institute for Studies in Education, University of Toronto.