تحلیل انتقادی هدف‌های اقتصادی برنامه‌های توسعه در ایران (قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه اقتصاد، دانشکدة علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی

2 کارشناس ارشد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

در تحلیل انتقادی، جنبه‌های گوناگون یک موضوع، از دیدگاه گفتمان‌های رایج جامعه بررسی می‌شود. در این مقاله، تحلیل انتقادی هدف‌های اقتصادی برنامه‌های توسعه در ایران (قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی) مدنظر قرار می‌‌گیرد و مقاله‌‌ها و پژوهش‌های مختلف بررسی می‌‌شود. مطابق نتایج، گفتمان‌های انتقادی، از دیدگاه‌های خاص و مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به برنامه‌ها و اهداف آن توجه داشته‌اند؛ بنابراین، بر اهداف اقتصادی برنامه‌های توسعه، تأثیرهای مثبت، مبهم و حتی متناقض ایجاد کرده‌‌اند؛ به‌‌طوری‌‌که نزدیک به سی مفهوم در برنامه‌های توسعه ایجاد شده است که همگی در راستای هدف برنامه‌ها هستند، اما نکتۀ بسیار مهم آنکه درنهایت، تنها دو مورد از این اهداف سی‌گانه، یعنی اهداف کمی چند متغیر کلان و اهداف کمی بخش سنجیده شده‌اند. این مطلب، بی‌‌اثربودن بیشتر گفتمان‌های جامعه بر اهداف اقتصادی برنامه‌های توسعه را نشان می‌‌دهد. البته باید توجه داشت که مهم‌ترین هدف برنامه‌های توسعه یعنی همان عبارت «توسعه» در نظام برنامه‌ریزی ایران با شفافیت تعریف نشده است؛ بنابراین، مهم‌ترین نتیجه این است که باید توسعه و برنامه‌های توسعۀ کشور با دقت علمی، تعریف و درمورد آن‌ها اجماع علمی حاصل شود. نتیجة بعدی این است که هیچ‌گونه نظریه و مکتب علمی خاصی در اقتصاد کشور حاکم نبوده است تا اهداف اقتصادی برنامه‌های توسعه با آن تعریف شوند. در چنین فضایی، تنها منابع دولت و مردم برای رفع نارسایی‌ها و مشکلات کشور و آرمان و آرزوهای ساختار سیاسی و البته بدون توجه به یک نظریة علمی و راهبرد مورد نظر آن صرف شده‌اند و در عمل موفقیت چندانی حاصل نشده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Critical Analysis of Economic Goals of Development Planes in Iran (Pre and Post Revolution Era)

نویسندگان [English]

  • Abbas Arabmazar 1
  • khosrou noormohamadi 2
1 Associate Professor, Department of Economics, Faculty of Economics and Politics at the University Beheshti
2 MSc in Management and Planning Organization and PhD student in the Islamic Azad University
چکیده [English]

In critical analysis, different aspects of an issue will be analyzed from point of view of current discourse of society. The objective of this paper, is to critically analyze the economic goals of development plans (pre and post revaluation). In this respect, many papers and research report has been considered and the results show that critical discourse have paid attention to plans and its economic goals, from social, political and cultural point of views, and so have positive, vague and contradictory impact on economic goals. Even though 30 different concepts have been erected in this area but the plans have been evaluated only based on the two, namely (1) quantitative goals of few macro-variables and (2) quantitative goals of sectors. This implicitly shows the ineffectiveness of social discourse on economic goals of development plans. It should be mentioned that the main goal of any development plan, i.e.
“development”, is not clearly defined in planning system. So, the most important lesson is that, the development and development plans of the country should be define carefully and have an academic acceptance on them. The next finding is that the economic goals of development plans are not based on any well-known economic school of thought. So in this environment, the financial resources of government have be used to overcome the shortcoming and emergency needs of the economy and that is why they were not so successful.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Planning
  • Development planning
  • Critical analysis
  • Critical discourse
  •  

    • بانک ملی ایران (1327)، تاریخچۀ تنظیم برنامه هفت‌سالة عمران و آبادانی ایران، تهران: انتشارات بانک ملی ایران.
    • تابش، احمد (1383)، اندیشۀ توسعه و برنامه‌ریزی در ایران و چگونگی تشکیل سازمان برنامه، تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
    • توفیق، فیروز (1383)، تجربۀ چند کشور در برنامه‌ریزی، تهران: انتشارات مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
    • حاج‌‌یوسفی، علی (1378)، مجموعه‌‌مقالات و سخنرانی‌های همایش پنجاه سال برنامه‌ریزی توسعه در ایران، تهران: مرکز تحقیقات اقتصاد ایران.
    • خالصی، امیر و فرهادی‌‌کیا، علیرضا (1388)، آسیب‌شناسی برنامه‌های توسعۀ اول تا چهارم بعد از انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور.
    • خطیب، محمدعلی (1374)، اقتصاد توسعه، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
    • دفتر اقتصاد کلان (1377)، سابقۀ برنامه‌ریزی در ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان برنامه‌وبودجه.
    • سازمان برنامه‌وبودجه (1329)، برنامة اول عمرانی، خلاصة تجدیدنظرشده، تهران: انتشارات سازمان برنامه‌وبودجه.
    • ـــــــــــــــــــ (1384)، قانون برنامة چهارم توسعۀ اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
    • ـــــــــــــــــــ (1347)، قانون برنامة چهارم عمرانی کشور، تهران: انتشارات سازمان برنامه.
    • ــــــــــــــــــ (1351)، قانون برنامة پنجم عمرانی کشور، تهران: انتشارات سازمان برنامه.
    • ــــــــــــــــــ (1353)، برنامة پنجم عمرانی کشور (تجدیدنظرشده)، تهران: انتشارات سازمان برنامه.
    • ـــــــــــــــــــ (سال‌های مختلف)، مستندات برنامه‌های عمرانی و توسعه، تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
    • عروضی، علیرضا (1371)، خاطرات ابوالحسن ابتهاج، تهران: انتشارات علمی.
    • عظیمی، حسین (۱۳۸۱)، رسالت‌ها و وظایف در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و در مؤسسة عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، تهران: مؤسسة عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
    • ــــــــــــ (۱۳۹۳)، اقتصاد ایران: توسعه، برنامه‌ریزی، سیاست و فرهنگ، به کوشش خسرو نورمحمدی، تهران: نشر نی.
    • فاضلی، محمد (1383)، «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی، شمارۀ 14: 81- 108.
    • فقیه‌‌نصیری، مرجان و همکاران (1387)، برنامه‌ریزی توسعه، مبانی، مفاهیم و مطالعة تطبیقی تجربۀ کشورهای منتخب و ایران (جلد 1 و 2)، تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
    • ·     مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1383)، برنامة پنجم عمرانی کشور (تجدیدنظرشده) 1352 1356، تهران: انتشارات مجلس شورای اسلامی.
    • معاونت برنامه‌ریزی (1393)، نظام تهیه و تدوین برنامة ششم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران (1395- 1399)، تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
    • نفیسی، مشرف (1326)، گزارش آقای مشرف نفیسی راجع‌‌به برنامة هفت‌ساله، تهران: چاپخانة مجلس.
    • نیکو اقبال، علی‌اکبر و یزدان‌‌کریمی، غزاله (1393)، «آسیب‌شناسی برنامه‌ریزی در ایران، ابزاری برای تقویت اقتصاد مقاومتی و توسعۀ صادرات»، فصلنامة سیاسی- اقتصادی، شمارة 297: 81- 94.