دانشگاه و چالش اعتماد اجتماعی در ایران

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه مطالعات اجتماعی، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی، تهران، ایران

10.22059/jisr.2025.391273.1595

چکیده

این پژوهش به بررسی سطح اعتماد اجتماعی در میان دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در ایران می‌پردازد و آن را با سایر گروه‌های اجتماعی مقایسه می‌کند. در حالی که پژوهش‌های بین‌المللی اغلب تحصیلات عالی را با افزایش اعتماد اجتماعی مرتبط می‌دانند، یافته‌های ایران این روند را به چالش می‌کشد و کاهش اعتماد در میان افراد تحصیل‌کرده را نشان می‌دهد. این تفاوت نشان می‌دهد که عوامل زمینه‌ای، به‌ویژه عملکرد نهادها، می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری نگرش‌های اجتماعی در میان تحصیل‌کردگان داشته باشند.
این مطالعه بر تحلیل ثانویه داده‌های «پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در سال ۱۴۰۲» استوار است. در این پژوهش از روش‌های آماری، از جمله تحلیل رگرسیون، برای بررسی رابطه میان برداشت از اثربخشی نهادی و عدالت رویه‌ای با سطح اعتماد اجتماعی در گروه‌های تحصیلی مختلف استفاده شده است.
نتایج نشان می‌دهد که دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نسبت به افراد فاقد تحصیلات عالی، سطح پایین‌تری از اعتماد اجتماعی را گزارش کرده‌اند. یکی از عوامل مؤثر بر این وضعیت، برداشت منفی از نهادهای کلیدی مانند قوه قضائیه، نیروی انتظامی و نهادهای دولتی است. مدل‌های رگرسیون نشان می‌دهد که اثربخشی نهادی و عدالت رویه‌ای به ترتیب حدود ۴۸ درصد از تغییرات اعتماد اجتماعی در میان دانشجویان و ۴۷.۵ درصد در میان فارغ‌التحصیلان را تبیین می‌کنند. این یافته‌ها بر حساسیت بیشتر افراد تحصیل‌کرده نسبت به ناکارآمدی‌ها و بی‌عدالتی‌های سیستماتیک تأکید دارد.
این پژوهش نشان می‌دهد که تحصیلات عالی به‌صورت جهان‌شمول منجر به افزایش اعتماد اجتماعی نمی‌شود، به‌ویژه در شرایطی که نارسایی‌های نهادی آشکار است. در ایران، افراد تحصیل‌کرده نسبت به ضعف‌های نهادهای دولتی آگاه‌تر هستند و این آگاهی منجر به افزایش تردید و بی‌اعتمادی می‌شود. این مطالعه نتیجه می‌گیرد که افزایش شفافیت، پاسخگویی و عدالت در ساختارهای حکومتی برای بازسازی اعتماد عمومی ضروری است. این یافته‌ها، فرض رایج پیوند مستقیم آموزش با سرمایه اجتماعی را به چالش می‌کشند و بر نقش محوری کیفیت نهادها در شکل‌گیری نگرش‌های جمعی تأکید دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

University and the Challenge of Social Trust in Iran

نویسنده [English]

  • Salar Ajtahed Nejad Kashani
Department of Social Studies, Institute for Cultural, Social and Civilization Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

This study investigates levels of social trust among university students and graduates in Iran, comparing them with other societal groups. While international research often links higher education with increased social trust, findings from Iran challenge this trend, revealing a decline in trust among the educated population. This divergence suggests that broader contextual factors, particularly those related to institutional function, may significantly influence social attitudes among those with higher education.
The research is based on secondary analysis of data from the 2023 National Survey of Iranian Values and Attitudes. The study employs statistical methods, including regression analysis, to explore how perceptions of institutional effectiveness and procedural justice correlate with trust levels among different educational cohorts.
Results indicate that both university students and graduates report significantly lower levels of social trust compared to individuals without higher education. A key explanatory factor is the negative perception of core institutions such as the judiciary, police, and government bodies. Regression models show that institutional effectiveness and procedural justice together explain approximately 48% of the variation in social trust among students and 47.5% among graduates. These findings underscore the heightened sensitivity of educated individuals to systemic inefficiencies and perceived injustices.
The research highlights that higher education does not universally enhance social trust, especially in contexts where institutional shortcomings are evident. In Iran, well-educated individuals appear more attuned to the flaws within state institutions, leading to increased scepticism rather than civic cohesion. The study concludes that enhancing transparency, accountability, and fairness within governmental structures is essential for rebuilding public trust. These insights challenge the conventional assumption that education alone fosters social capital and emphasize the central role of institutional quality in shaping collective attitudes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social trust
  • University
  • Institutional Effectiveness
  • Procedural justice
  • Students
  • Graduates

مراجع

  • اعتمادی‌فرد، سیدمهدی (1392). بررسی جامعه شناسانه اعتماد سیاسی- اجتماعی دانشجویان در ایران (با تکیه بر تحلیل ثانویه چند پیمایش ملّی)، تحقیقات فرهنگی ایران. 23: 27-54. . https://doi.org/10.7508/ijcr.2013.23.002
  • باقری، محمود؛ شارع‌پور، محمود و کریمی موغاری، زهرا (1398). بررسی تأثیر نگرش به کیفیت و عملکرد نهادهای دولتی بر اعتماد اجتماعی در میان شهروندان شهر شیراز (بررسی تجربی نظریه‌های نهادمحور). جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی. 6 (14): 287-215. https://doi.org/10.22080/ssi.2020.17054.1644
  • بوردیو ، پیر (1384) ، شکل های سرمایه اجتماعی، در سرمایه اجتماعی : اعتماد، دموکراسی و توسعه، کیان تاجبش و همکاران (. 131-167)، تهران: انتشارات شیرازه.
  • پاتنام، رابرت (1384) جامعه برخوردار، سرمایه اجتماعی و زندگی عمومی، در: تاجبخش، کیان (1384) سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه (. 91-112)، تهران: انتشارات شیرازه
  • خرمشاد، محمدباقر؛ و سوری، فرزاد (1398) اعتماد نهادی، دانشگاههای دولتی و جامعه‌پذیری سیاسی در جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات میا‌ن‌رشته‌ای در علوم انسانی، 11 (2): 1-30. https://10.22035/isih.2019.3190.3473
  • خیرالهی، پگاه و دهقانی، حمید (1402). بررسی رابطه اعتماد اجتماعی و مشارکت سیاسی (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه اصفهان). نشریة علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد. 20 (3): 1-37. https://10.22067/social.2023.79007.1238
  • ربانی، علی؛ عباس‌زاده، محمد؛ آقاجانی علیرضا و ناجی، زهرا (1393). بررسی جامعه‌شناختی میزان اعتماد بین‌شخصی و عوال موثر بر آن در میان دانشجویان دانشگاه اصفهان. فصلنامه -پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، 8 (4): 1-22.
  • روتشتاین، بو (1400)، کیفیت حکومت: فساد، اعتماد اجتماعی و نابرابری در چشم‌اندازی بین‌المللی، ترجمه حمیدرضا ملک‌محمدی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)
  • زاهدی مازندرانی، محمدجواد؛ مرجائی، سیدهادی و علی‌پور، پروین (1401). مسئله اعتماد اجتماعی در میان دانشجویان (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه پیام نور تهران). دوفصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه. 11 (1): 275-293. https://10.22034/jeds.2022.51987.1660
  • شارع‌پور، محمود، رازقی، نادر و خلیل غلام‌زاده (1389). بررسی رابطه انواع اعتماد با اعتماد اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه مازندران. مجله مطالعات اجتماعی ایران. 4 (3): 40-53. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.20083653.1389.4.3.4.6
  • طالبی، ابوطالب؛ حیدری، سیامک و فاطمی‌نیا، سیاوش (1387). عوامل مؤثر در اعتماد سیاسی: پیمایشی میان دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف. پژوهشنامه علوم سیاسی. 3 (4): 179-280.
  • غفاری، غلامرضا (1395) سرمایه اجتماعی دانشجویان در سال 1393 و مقایسه آن با 1384، طرح پژوهشی، تهران: موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی
  • فیلد، جان (1388) سرمایه اجتماعی، ترجمه غلامرضا غفاری و حسین رمضانی، تهران: شیرازه
  • گیدنز، آنتونی (1377) پیامدهای مدرنیت. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: مرکز
  • گیدنز، آنتونی (1378)، تجدد و تشخص، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشر نی
  • هزارجریبی، جعفر و مروتی، نادر (1390) عوامل موثر بر شکل‌گیری اعتماد اجتماعی (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه تهران). فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی. شماره 7. 27-65.
  • Alesina, A., & Ferrara, E. L. (2000). The Determinants of Trust. NBER Working Paper , 7621. https://doi.org/10.3386/w7621
  • Bagheri, M. , Sharepour, M. , & Karimi Moughari, Z. (2020). The Impact of Attitudes towards Quality and Performance of State Institutions on Social Trust among Shiraz Citizens: Empirical Study of Institution-Centered Theories. Sociology of Social Institutions, 6(14), 287-315. https://doi.org/10.22080/ssi.2020.17054.1644. (In Persian)
  • Borgonovi, F. (2012). The relationship between education and levels of trust and tolerance in Europe1. The British Journal of Sociology, 63(1), 146–167. https://doi.org/10.1111/j.1468-4446.2011.01397.x
  • Borgonovi, F., & Burns, T. (2015). The educational roots of trust. OECD Education Working Papers. https://doi.org/10.1787/5js1kv85dfvd-en
  • Bouckaert, G. (2012). Trust and public administration. Administration, 60(1), 91–115. https://lirias.kuleuven.be/retrieve/216467
  • Bourdieu, P. (2005). Forms of social capital. In K. Tajbakhsh (Ed.), Social capital: Trust, democracy, and development (pp. 131-167). Tehran: Shiraze Publications. (In Persian)
  • Charron, N., & Rothstein, B. (2016). Does education lead to higher generalized trust? The importance of quality of government. International Journal of Educational Development, 50(50), 59–73. https://doi.org/10.1016/j.ijedudev.2016.05.009
  • Cook, K. S. (2003). Trust in society. Russell Sage Foundation.
  • Croll, P. (2004). Families, Social Capital and Educational Outcomes. British Journal of Educational Studies, 52(4), 390–416. https://doi.org/10.1111/j.1467-8527.2004.00275.x
  • Davidson, L. and Satta, M. (2021) Justified Social Distrust, in: Vallier, K. and Weber, M. (eds) Social Trust, New York: Routledge, pp 122-148
  • Denny, K. (2003). The effects of human capital on social capital: a cross-country analysis. IFS Working Papers , W03/16. https://doi.org/10.1920/wp.ifs.2003.0316
  • Dinesen, P. T., & Hooghe, M. (2010). When in Rome, Do as the Romans Do: The Acculturation of Generalized Trust among Immigrants in Western Europe. International Migration Review, 44(3), 697–727. https://doi.org/10.1111/j.1747-7379.2010.00822.x
  • Etemadifard, S. M. (2013). Sociological investigation Students of Universities' Social-Political Trust in Iran: relying on secondary analysis of some national surveys. Journal of Iranian Cultural Research, 6(3), 27-54. https://doi.org/10.7508/ijcr.2013.23.002. (In Persian)
  • Field, J. (2009). Social capital (G. Ghaffari & H. Ramezani, Trans.). Tehran: Shirazeh. (Original work published 2003). (In Persian)
  • Frederiksen, M., Larsen, C. A., & Lolle, H. L. (2016). Education and trust. Acta Sociologica, 59(4), 293–308. https://doi.org/10.1177/0001699316658936
  • Freitag, M., & Traunmuller, R. (2009). Spheres of trust: An empirical analysis of the foundations of particularised and generalised trust. European Journal of Political Research, 48(6), 782–803. https://doi.org/10.1111/j.1475-6765.2009.00849.x
  • Ghaffari, G. (2016). Social capital of students in 2013 and its comparison with 2005. Institute for Cultural and Social Studies. (In Persian)
  • Giddens, A. (1998). Modernity and self-identity: Self and society in the late modern age (M. Salasi, Trans.). Tehran: Markaz. (Original work published 1991). (In Persian)
  • Giddens, A. (1999). Modernity and self-identity: Self and society in the late modern age (N. Movaqqian, Trans.). Tehran: Ney Publishing. (Original work published 1991)
  • Güemes, C., & Herreros, F. (2018). Education and trust: A tale of three continents. International Political Science Review, 40(5), 676–693. https://doi.org/10.1177/0192512118779184
  • Hakhverdian, A., & Mayne, Q. (2012). Institutional Trust, Education, and Corruption: A Micro-Macro Interactive Approach. The Journal of Politics, 74(3), 739–750. https://doi.org/10.1017/s0022381612000412
  • Hamamura, T. (2011). Social Class Predicts Generalized Trust But Only in Wealthy Societies. Journal of Cross-Cultural Psychology, 43(3), 498–509. https://doi.org/10.1177/0022022111399649
  • Hetherington, M. J. (1998). The Political Relevance of Political Trust. American Political Science Review, 92(4), 791–808. https://doi.org/10.2307/2586304
  • Hezarjaribi, J., & Marvati, N. (2011). Factors affecting the formation of social trust (Case study: Students of Allameh Tabataba’i University and University of Tehran). Social Welfare & Development Planning Quarterly, 7, 27–65. (In Persian)
  • Hooghe, M., Marien, S., & de Vroome, T. (2012). The cognitive basis of trust. The relation between education, cognitive ability, and generalized and political trust. Intelligence, 40(6), 604–613. https://doi.org/10.1016/j.intell.2012.08.006
  • Huang, J., Maassen van den Brink, H., & Groot, W. (2009). A meta-analysis of the effect of education on social capital. Economics of Education Review, 28(4), 454–464. https://doi.org/10.1016/j.econedurev.2008.03.004
  • Kheirollahi, P., & Dehghani, H. (2023). Studying the relationship between social trust and political participation: Case study of students of Isfahan University. Journal of Social Sciences, Ferdowsi University of Mashhad, 20(3), 2-33. https://10.22067/social.2023.79007.1238. (In Persian)
  • Khoramshad, M. and Souri, F. (2019). Institutional trust, Public Universities and Political Socialization in the Islamic Republic of Iran. Interdisciplinary Studies in the Humanities, 11(2), 1-30. https://10.22035/isih.2019.3190.3473. (In Persian)
  • Kołczyńska, M. (2020). Democratic values, education, and political trust. International Journal of Comparative Sociology, 61(1), 3–26. https://doi.org/10.1177/0020715220909881
  • Kuchenkova, A. V. (2017). Interpersonal Trust in Russian Society. Sociological Research, 56(1), 81–96. https://doi.org/10.1080/10610154.2017.1338403
  • Mauk, M. (2019). Disentangling an Elusive Relationship: How Democratic Value Orientations Affect Political Trust in Different Regimes. Political Research Quarterly, 73(2), 366–380. https://doi.org/10.1177/1065912919829832
  • Morris, S. D., & Klesner, J. L. (2010). Corruption and Trust: Theoretical Considerations and Evidence From Mexico. Comparative Political Studies, 43(10), 1258–1285. https://doi.org/10.1177/0010414010369072
  • Nunkoo, R., & Ramkissoon, H. (2012). Power, trust, social exchange and community support. Annals of Tourism Research, 39(2), 997–1023. https://doi.org/10.1016/j.annals.2011.11.017
  • (2017). OECD guidelines on measuring trust. Oecd Publishing, Cop.
  • Oskarsson, S., Thisted Dinesen, P., Dawes, C. T., Johannesson, M., & K. E. Magnusson, P. (2016). Education and Social Trust: Testing a Causal Hypothesis Using the Discordant Twin Design. Political Psychology, 38(3), 515–531. https://doi.org/10.1111/pops.12343
  • Paxton, P. (1999). Is Social Capital Declining in the United States? A Multiple Indicator Assessment. American Journal of Sociology, 105(1), 88–127. https://doi.org/10.1086/210268
  • Putnam, R. (2005). The prosperous community: Social capital and public life. In K. Tajbakhsh (Ed.), Social capital: Trust, democracy, and development (pp. 91-112).Tehran: Shiraze Publications. (In Persian)
  • Putnam, R. D. (1993). Making Democracy Work Civic Traditions in Modern Italy. Princeton University Press.
  • Putnam, R. D. (2000). Bowling alone: the Collapse and Revival of American Community. Simon & Schuster.
  • Rabbani, A., Abbaszadeh, M., Aghajani, M., & Naji, M. (2015). A sociological study of interpersonal trust levels and its influencing factors among students of University of Isfahan. Social Sciences, 8(27), 1-22. (In Persian)
  • Rosenberg, M. (1956). Misanthropy and Political Ideology. American Sociological Review, 21(6), 690. https://doi.org/10.2307/2088419
  • Roßteutscher, S. (2010). Social capital Worldwide: Potential for Democratization or Stabilizer of Authoritarian Rule? American Behavioral Scientist, 53(5), 737–757. https://doi.org/10.1177/0002764209350835
  • Rothstein, B. (2021). The quality of government: Corruption, social trust, and inequality in international perspective (H. R. Malekmohammadi, Trans.). Imam Sadegh University Press. (In Persian)
  • Rothstein, B., & Stolle, D. (2008). The State and Social Capital: An Institutional Theory of Generalized Trust. Comparative Politics, 40(4), 441–459. https://doi.org/10.5129/001041508x12911362383354
  • Shadmanfaat, S. M. (Shamila), Howell, C. J., Muniz, C. N., Cochran, J. K., Kabiri, S., & Fontaine, E. M. (2019). Cyberbullying perpetration: an empirical test of social learning theory in Iran. Deviant Behavior, 41(3), 278–293. https://doi.org/10.1080/01639625.2019.1565513
  • Sharepour, M., Razeghi, N., & Gholamzadeh, K. (2011). Investigating the relationship between types of trust and social trust among students of University of Mazandaran. Iranian Journal of Social Studies, 4(3), 40-53. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.20083653.1389.4.3.4.6. (In Persian)
  • Stefaniak, A., Wohl, M. J. A., Bilewicz, M., & Petelewicz, J. (2022). Leveraging knowledge about historical diversity: A meta-analysis of findings from the school of dialogue intergroup intervention. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology, 28(3), 314–326. https://doi.org/10.1037/pac0000626
  • Steinhardt, H. C. (2011). How is High Trust in China Possible? Comparing the Origins of Generalized Trust in Three Chinese Societies. Political Studies, 60(2), 434–454. https://doi.org/10.1111/j.1467-9248.2011.00909.x
  • Stokes, Donald E. (1962) Popular Evaluations of Government: An Empirical Asessment. In Ethics and Bigness: Scientific, Academic, Religious, Political, and Military, eds. Halan Cleveland and Harold D. Lasswell. New York: Harper and Brothers.
  • Sztompka, Piotr. (1999). Trust : A sociological theory. University Press.
  • Talebi, A., Heidari, S., & Fateminia, S. (2011). Factors influencing Political Trust: A Survey among Students of Sharif University of Technology. Research Letter of Political Science, Vol. 3(no 4). pp. 179-280. (In Persian)
  • Thielmann, I., & Hilbig, B. E. (2023). Generalized Dispositional Distrust as the Common Core of Populism and Conspiracy Mentality. Political Psychology, 44(4). https://doi.org/10.1111/pops.12886
  • Uslaner, E. M. (1999). Trust but verify: social capital and moral behavior. Social Science Information, 38(1), 29–55. https://doi.org/10.1177/053901899038001002
  • USLANER, E. M. (2000). Producing and Consuming Trust. Political Science Quarterly, 115(4), 569–590. https://doi.org/10.2307/2657610
  • Uslaner, E. M. (2002). The moral foundations of trust. Cambridge University Press, , Cop.
  • Uslaner, E. M. (2008). Corruption, inequality, and the rule of law : the bulging pocket makes the easy life. Cambridge University Press.
  • Vallier, K. (2019). Must politics be war? : restoring our trust in the open society. Oxford University Press.
  • Vallier, K. and Weber, M. (2021) Social Trust Introdoction, in: Vallier, K. and Weber, M. (eds) Social Trust, New York: Routledge, pp 1-6
  • Vallier, K., & Weber, M. (2021). Social Trust. Routledge.
  • Wu, C. (2021). Education and Social Trust in Global Perspective. Sociological Perspectives, 64(6), 073112142199004. https://doi.org/10.1177/0731121421990045
  • Wu, C., & Shi, Z. (2019). Education and Social Trust in Transitional China. Chinese Sociological Review, 52(2), 115–143. https://doi.org/10.1080/21620555.2019.1665995
  • Wu, C., & Wilkes, R. (2016). Durable power and generalized trust in everyday social exchange. Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(11), E1417–E1417. https://doi.org/10.1073/pnas.1523536113
  • Zahedi Mazandarani, M. J. , Marjaei, S. H. and Alipoor, P. (2022). The issue of social trust among students (Case study: students of Payame Noor University -Tehran). Journal of Economic & Developmental Sociology, 11 (1), 275-293. https://10.22034/jeds.2022.51987.1660. (In Persian)
مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 07 اردیبهشت 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار