مولدسازی و تشدید شکاف متابولیسم اجتماعی : تشریح شواهدی از بحران روابط کار و طبیعت در اقتصادسیاسی ایران دهه 90

نویسندگان

گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22059/jisr.2025.391910.1598

چکیده

مولدسازی گذاری کیفی به‌سوی مرحلۀ پیچیده‌تری از توسعۀ سرمایه‌داری در فضای اقتصاد سیاسی ایران است. فرایندی که از اواسط دهۀ 1390 شکل گرفت؛ زمانی که آثار توسعۀ ناموزون و در رأس آن بحران مناسبات تولید به حادترین شکل پدیدار شده بود. این طرح برمبنای منتسب‌کردن مسئله رکود تولید و معضلات انباشته‌شده توسعه ناموزون به انجماد دارایی‌های عمومی توسط مجموعۀ کارگزاران سیاسی و اجرایی و در همراهی با بدنۀ دانشگاهی که در قالب اندیشکده‌ها و کمیته‌های مشورتی صورتبندی جدیدی پیدا کرده بودند پروبلماتیزه و به سرعت در اسناد توسعه وارد و شکل اجرایی و عملیاتی به خود گرفت. اکنون پس از گذشت چند سال و اجرای پیگیرانۀ این قانون توسط دولت می‌توان درمورد فرایندها و سازوکارهای آن در میدان اقتصاد سیاسی جامعۀ ایران از منظر تبادلات مادی میان کار و طبیعت (اعم از طبیعت تاریخی و طبیعت مصنوع) پرسش کرد.
این هدفی است که مقالۀ مذکور با اتکا به روش مطالعۀ موردی و گردآوری اطلاعات اسنادی و به‌طور خاص تمرکز بر مصوبات رسمی منتشرشدۀ جلسات هیئت عالی مولدسازی دنبال کرده است.
یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد طرح مولدسازی با مکانیسم‌های 1. تشدید شکاف‌های متابولیک در نظام تولید ارزش، 2. شکاف متابولیسم شهر-روستا و 3. محرومیت‌زایی منطقه‌ای در فرایند تقسیم‌کار ملی مرکز-پیرامون، زمینۀ تشدید شکاف متابولیسم اجتماعی را فراهم ساخته است.
بنابراین سیاست مولدسازی را نه فقط یک برنامه اجرایی یا مداخله‌ای خنثی، بلکه باید به منزلۀ لحظه‌ای از تکوین تاریخی منطق سلطه سرمایه بر روابط کار و طبیعت درک کرد؛ منطقی که با مالی‌سازی دارایی‌های عمومی، انتقال ارزش از پایین‌دست به بالادست و شکاف صوری طبیعت از جامعه بازتولید مادی و زیستی را در معرض اختلال ساختاری قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Asset Monetization and the Intensification of the Social Metabolism Rift: Examining Evidence from the Crisis of Labor and Nature Relations in Iran's Political Economy of the 2010s

نویسندگان [English]

  • Taghi Azad Armaki
  • Gholamreza Ghaffary
  • Hamid Avarzamani
Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Asset Monetization signifies a qualitative shift toward a more intricate phase of capitalist development within Iran’s political economy. The mid-2010s were the era during which this process emerged, during which the repercussions of uneven development—particularly the crisis of production relations—became most apparent. The issue of industrial stagnation and the accumulated problems of uneven development were attributed to the suspension of public assets in the formulation of the policy. This narrative was shaped by a coalition of political and executive actors, as well as academic circles that had become more integrated into think tanks and advisory committees. As a result, the policy was promptly integrated into development plans and transformed into an operational and legally enforceable framework.
Several years into its persistent implementation by the government, the implications of this policy warrant critical examination, particularly in terms of the material exchanges between labor and nature—both historical and artificial—within Iran’s political economy. The purpose of this study is to investigate this matter through a case study methodology, which involves the utilization of documentary research with a particular emphasis on the officially published resolutions of the Supreme Council for Asset Monetization.
The findings of this study suggest that the Asset Monetization policy has exacerbated metabolic rifts through three primary mechanisms: 1. the intensification of metabolic fractures within the system of value production, 2. the widening of the urban-rural metabolic divide, and 3. the exacerbation of regional deprivation within the national division of labor between central and peripheral areas.
The policy’s role in exacerbating the broader social metabolic fissure is underscored by these mechanisms, which raise fundamental concerns about its long-term socio-economic and environmental consequences.
Thus, the policy of asset monetization should not be understood merely as a technical program or neutral intervention, but as a moment in the historical unfolding of capital’s logic of domination over the relations between labor and nature—a logic that, through the financialization of public assets, the upward transfer of value, and the formal separation of nature from society, places material and ecological reproduction at risk of structural disruption.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Asset Monetization
  • Capitalism
  • Labor Relations
  • Nature
  • Social Metabolism Rift

مراجع

اباذری، آرش (1401). هگل و هستی‌شناسی قدرت؛ ساختار سلطۀ اجتماعی در سرمایه‌داری. چاپ اول. ترجمۀ حسین نیکبخت. تهران: آگاه.
احمدی‌امویی، بهمن (1402). تبارشناسی خصوصی‌سازی در جمهوری اسلامی. کالیفرنیا: بنیاد تسلیمی-آسو.
ادارۀ حساب‌های اقتصادی، مدیریت کل اقتصادی، معاونت اقتصادی، حساب‌های ملی فصلی ایران به قیمت‌های جاری و ثابت سال 1390 (از سال 1383 تا 1399)، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
ادارۀ حساب‌های اقتصادی، مدیریت کل اقتصادی، معاونت اقتصادی، فهرست جداول موجودی سرمایۀ خالص در ایران به قیمت‌های جاری و ثابت سال 1390 (از سال 1383 تا 1399). بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
افضلی، علی؛ قراخانلو، مهتاب؛ افراسیابی، هادی و فروزان‌فر، محمدمهدی (1402). مدیریت و مولدسازی دارایی‌های دولت-سلسله گزارش‌های پویایی‌شناسی چالش‌های کشور، دفتر مطالعات بخش عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شمارۀ مسلسل 19629.
اولین رایت، اریک (1395). طبقه، بحران و دولت. ترجمۀ ناصر عادیان و فرزاد کلبعلی. تهران: وزارت امور خارجه، مرکز مطالعات بین‌المللی.
ادارۀ حساب‌های اقتصادی، مدیریت کل اقتصادی، معاونت اقتصادی، حساب‌های ملی فصلی ایران به قیمت‌های جاری و ثابت سال 1395 (از سال 1390 تا 1400). بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
بلیکی، نورمن (1389). طراحی پژوهش‌های اجتماعی. ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: نشرنی.
جمعی از نویسندگان (1394-1397). آینده‌بان (مجلۀ آینده‌پژوهی ایران). نشانی اینترنتی: www.ayandeban.ir
حسین‌بر، محمدعثمان و بلوچ‌زهی، اسلم (1400). افت تحصیلی در مناطق پیرامونی (مورد مطالعه: دانش‌آموزان مقطع متوسطۀ دوم شهر نیک‌شهر استان سیستان و بلوچستان). فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 10(3)، 805-829. https://doi.org/10.22059/jisr.2021.312463.1143
خسروی، کمال (1398). کالاشدن یا کالایی‌شدن، مجلۀ اینترنتی نقد به نشانی: https://naghd.com/
دبیرخانۀ هیئت عالی مولدسازی دارایی‌های دولت، مجموعه مصوبات هیئت عالی مولدسازی، سازمان خصوصی‌سازی.
دفتر روابط‌عمومی و همکاری‌های بین‌الملل، سالنامۀ آماری کشور (1400). مرکز آمار ایران.
دفتر مطالعات رفاه اجتماعی، معاونت رفاه اجتماعی (1400). مجموعه گزارش‌های پایش فقر؛ پایش فقر در سال 1399، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی.
روبین، آیزاک ایلیچ (1386). نظریۀ ارزش مارکس. ترجمۀ حسن شمس‌آوری. تهران: مرکز.
ساروخانی، باقر (1386). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی (جلد 1: اصول و مبانی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فلیک، اووه (1392). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نشرنی.
قاسمی‌زاده تمر، سعید (1398). چارچوب مولدسازی دارایی‌های عمومی دولت. مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه‌وبودجۀ کشور، گزارش شمارۀ 74.
کمیتۀ تحقیق و توسعه (1396). اطلس مناطق محروم کشور. بنیاد برکت.
مارکس، کارل (1399). سرمایۀ نقدی بر اقتصاد سیاسی. جلد سوم. ترجمۀ حسن مرتضوی. تهران: لاهیتا.
 
 
Abazari, A. (2022). Hegel and the ontology of power: The structure of social domination in capitalism. Translated by: H. Nikbakht. Tehran: Agah. (In Persian)
Afzali, A., Gharakhanlou, M., Afrasiabi, H., & Forouzanfar, M. (2023). Management and monetization of state assets – series of dynamic modeling reports on national challenges. Research Center of the Islamic Consultative Assembly, Report No. 19629. (In Persian)
Ahmadi-Amouei, B. (2023). A genealogy of privatization in the Islamic Republic. California: Taslimi Foundation – Aasoo. (In Persian)
Blaikie, N. (2010). Designing social research. Translated by: H. Chavoshian. Tehran: Ney Publishing. (In Persian)
Castree, N. (2015). Marxism and the production of nature. Capital & Class, 24(3), 5–36. https://doi.org/10.1177/030981680007200102
Central Bank of the Islamic Republic of Iran. (n.d.). Capital stock tables of Iran at current and constant prices (Base year: 2011), 2004–2020. Department of Economic Accounts, Economic Affairs Division. (In Persian)
Central Bank of the Islamic Republic of Iran. (n.d.). Seasonal national accounts of Iran at current and constant prices (Base year: 2011), 2004–2020. Department of Economic Accounts, Economic Affairs Division. (In Persian)
Central Bank of the Islamic Republic of Iran. (n.d.). Seasonal national accounts of Iran at current and constant prices (Base year: 2016), 2011–2021. Department of Economic Accounts, Economic Affairs Division. (In Persian)
Clausen, R., & Clark, B. (2005). The metabolic rift and marine ecology: an analysis of the ocean crisis within capitalist production. Organization & Environment, 18(4), 422–444. https://doi.org/10.1177/1086026605281187
Committee for Research and Development. (2017). Atlas of underdeveloped regions in Iran. Barekat Foundation. (In Persian)
Foster, J. B. (1997). Marx’s theory of metabolic rift: Classical foundations for environmental sociology. American Journal of Sociology, 105(2), 366–405. https://doi.org/10.1086/210315
Foster, J. B. (2022). Nature as a mode of accumulation: Capitalism and the financialisation of the Earth. Monthly Review, 73(10), 1–22. https://doi.org/10.14452/MR-073-10-2022-03_1
Future Studies Group. (2015–2018). Ayandeban. Iranian Futures Studies Journal. Retrieved from www.ayandeban.ir (In Persian)
Ghasemizadeh-Tamar, S. (2019). Framework for the monetization of public assets. Center for Development and Foresight Studies, Plan and Budget Organization. Report No. 74. (In Persian)
Hoseinbar, M. O., & Balouchzehi, A. (2021). Educational failure in peripheral regions (Case study: High school students in Nikshahr, Sistan and Baluchestan Province). Journal of Social Studies and Research in Iran, 10(3), 805-829. https://doi.org/10.22059/jisr.2021.312463.1143 (In Persian)
Khosravi, K. (2019). Commodification or commoditization. Naqd Online Magazine. Retrieved from https://naghd.com/ (In Persian)
Marx, K. (2020). Capital: A critique of political economy. Vol. 3. Translated by: H. Mortazavi. Tehran: Lahita Publishing. (In Persian)
Moore, J. W. (2011). Transcending the metabolic rift: A theory of crises in the capitalist world-ecology. Journal of Peasant Studies, 38(1), 1–46. https://doi.org/10.1080/03066150.2010.538579
Moore, J. W. (2017). The Capitalocene Part II: Accumulation by appropriation and the centrality of unpaid work/energy. The Journal of Peasant Studies, 61(1), 1–43. https://doi.org/10.1080/03066150.2016.1272587
Napoletano, B., Paneque-Gálvez, J., & Vieyra, A. (2015). Spatial fix and metabolic rift as conceptual tools in land-change science. Capitalism Nature Socialism, 26(4), 198–214. http://dx.doi.org/10.1080/10455752.2015.1104706
Office of Public Relations and International Cooperation. (2021). Statistical yearbook of Iran (2021). Statistical Center of Iran. (In Persian)
Office of Social Welfare Studies, Ministry of Cooperatives, Labour and Social Welfare. (2021). Poverty monitoring reports – Poverty in 2020. (In Persian)
Rubin, I. I. (2007). Marx’s theory of value. Translated by: H. Shamsavari. Tehran: Markaz. (In Persian)
Saroukhani, B. (2007). Research methods in social sciences (Vol. 1: Principles and foundations). Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies. (In Persian)
Secretariat of the Supreme Council for Asset Monetization. (n.d.). Collection of resolutions of the Supreme Council for Asset Monetization. Privatization Organization of Iran. (In Persian)
Wright, E. O. (2016). Class, crisis, and the state. Translated by: N. Adiyan & F. Kalbali. Tehran: Ministry of Foreign Affairs, Center for International Studies. (In Persian)
مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران
دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 55
تابستان 1404
خرداد 1404
صفحه 175-195

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار